CCF20110105012

ZBIGNIEW RASZEWSKI

Zastosowanie Ilugu w teatrze romantycznym: scena z baletu Jnlcs-Joseph Pcrrot

Ondyna (Fanny Ceritoi wylatuje z Izby Matcur.za. Teatr. Haymarket. Londyn, is«3

nemu Kostrynowi łatwo zaplątać ją w intrygę. Nie, jest ofiarą „monomanii" (wyrażenie romantyków). Stara się działać choćby okrutnie, ale celowo, co przy niezwykłej wrażliwości powoduje ciągle zmiany r.astroju. Toteż nigdy nie mówi tyradami. W porównaniu z innymi postaciami wydaje się nawet milkliwa., Podczas zaręczyn z Kirkor?m. do których doprowadziła za cenę zbrodni, nie mówi ani słowa. Siedząc na tronie, od wejścia Wdowy do końca, wypowiada 6 wierszy na 102 wiersze całości. Podczas tortur matki, zam-asl opisywać własne przeżycia (do czego przywykły heroiny) zdobywa się tylko na krótką skargę:    |

Z mego lcraz“ciała Kai zrobił sercu torturę... rozciąga...

Wody!

Od tej chwiłi mówi nielcdwie monosylabami. Jest to zatem rola w znacznej części zbudowana z sytuacji, mimiki i gestu. Ciekawa, ale trudna, co potwierdzają teatralne dzieje Balladyny. Grywano ją dosyć często W czasach, w których m:e-Jiśmy mnóstwo świetnych aktorek, a sławne Balladyny były tylko dwie (Stanisława Wysocka i Antonina Hoffmann). Nie łatwo jest nadać; lej roli wnętrrną siłę urągania.

Albo" Słowacki przeliczył sią z siłami, albo mierzył tą rolą miarą znakomitej . krorki. Może miał model przed oczami, lub w pamiąci? Spróbujmy rozpatrzeć :•> drugie. W innym artykule przypomniałem, że znane Słowackiemu aktorki pol-nie wchodzą w rachubę. W listach z Paryża zarzucił im manierą i twierdził. że są gorsze od francuskich. Ich najwyższą ambicją stanowiła zresztą ciągle •.'śzcze Barbara Radziwiłłówna, jaskrawe przeciwieństwo -Balladyny, rola jedno-••.fi w nastroju, dcklamatorska,- nawet gadatliwa.*¹

Poszlaki prowadzą gdzie indziej. Ze wszystkich opinii Słowackiego o aktorach ii wie utrzymane są w superlatywach, a obydwie dotyczą aktorów zagranicz-_;.,h Jedna Kcana („nieporównany”), druga Mile George, a zwłaszcza ..gry jej

•    ...irzy" (...-liczna jest'*, „przenoszą ją nad panną Mars, najsławniejszą z tutęj-

aktorek, najsławniejszą teraz na świście”. Paryż, 9 X1 3832). Otóż rzecz cie-.|-v.». >.c gra Mile George, taka, jak ją opisał Ticck. była bardzo podobna do gry

•    w Balladynie. Panną George cechowała przede wszystkim niewiary-skała możliwości, która podobno ułatwiała jej tworzenie postaci „nadludz-

ch". ..Ostatni przedstawiciel ponadludzkiego świata epopei", napisał o niej . ;ą:j:UT. Miała szczególne upodobanie do kontrastów i umiała je stosować. Tieck s-.-dgreślil. że nie uznawała „przejść”, choćby rola do tego nakłaniała (np. we •• •:*..-.;skiej przeróbce Makbeta), a mimo to jej kreacje przekonywały znawców.

Wreszcie — rzecz ważna w dawnym teatrze — specjalność, emploi. Mile .. iri:c celowała w rolach „podwójnych” (des róles doubles), ujawniających pewnym momencie psychiczną dwoistość postaci, a taką jest niewątpliwie rola :ti«5!.uiyny, która sama życzy sobie aby „życie pełne trudu Na dwie półowy przejął.» korona”. I ostatnie podobieństwo, najważniejsze. Ze wszystkich „podwójnych” ról panny George najsławniejsze były zbrodnicze królowe.

W latach 1831—32 Słowacki mógł oglądać 6 ról Mile George: jej Katarzyną II, lłcrangere, Krystyną, Małgorzatą, Panią Humbert oraz Isabeaw Na 6 ról — : pełne temperamentu władczynie: jedna rosyjska (Katarzyna II), jedna szwedzka Krystyna), i dwie francuskie (Małgorzata i Isabeau). Tylko pierwszą i drugą mógł zobaczyć w Odeonie — po Comedie Franęaise drugim teatrze królewskim — .idzie w 1. 1822—1832 grała Mile George. Cztery nastąpne były już wykonane .»• 1’i.rte-Saint-Martin, dokąd przeniosła sią razem z dyrektorem Odeonu a swoim kochankiem (Harcl) i gdzie wykończyła ostatecznie swoje dzieło: typ zbrodniczej król-•woj. Pośród czterech ról z Portc-Saint-Martin znajdziemy nawet przełomo-v., t jej kariery, ważną w ogóle dla dziejów teatru romantycznego. Ma'gorzatą a- l\-ur dc Neslc. Ta rola sprawiła, że umiejętnościami panny George zaintere-sią sam Wiktor Hugo. który poprzednio marzył o przymierzu z Comedie .*'r.:nę.ii#c. a po r. 1832 zaczął tworzyć zle królowe dla Mile Georgo (Lukrecję ii -'pM i Marię Tudor). Otóż właśnie po wystawieniu Tour dc A^resle (którą streścił .*. liście do matki), także Słowacki zabrał się do pisania dramatu dla Porte-Saint-•Martin.”    .

W liście doniósł, że często chodzi do tego teatru, żeby obserwować ..grą twarzy" Mile George i w ogóle zaznajomić sią z grą tamtejszych aktorek, by umiejętnie pisać dramaty. Sądząc po takich studiach można by przypuścić, że od razu zamierzył wielką rolą dla Mile George, na co sią jednak w rzeczywistości n:e zdobył. Jeśli dramatem fyóry pisał wdedy była francuska wersja Bealriz Cenci.

177