page0053

49

Tak więc nauka, badając początki wszechświata, dojść może w swych wnioskach co najwyżej do tego, iż jako zarodek tworzącego się wszechświata przyjmie jakąś materyę kosmiczną, rozlaną w stanie mgławicowym na przestrzeniach wszechświata dzisiejszego, ale dalej poza ten słup graniczny nie może się posunąć. O tern więc, czy przed naszym wszechświatem istniał wszechświat inny, jak i o tern, że od wieków się powtarza zanikanie jednego wszechświata a następowanie innego, nauce nic zgoła nie wiadomo; astronomia nie zajmuje się temi pytaniami, a choćby i chciała się niemi zająć, nie posiada żadnych środków do rozwiązania takich problemów¹).

§. 5. Czy układ obecny wszechświata pozostanie takim na zawsze?

Rozważania nad losem przyszłym wszechświata nie są już, dzięki niektórym wskazówkom nauki, tylko igraszką pustą wyobraźni, ale posiadają stopień wysoki prawdopodobieństwa. Takich wskazówek udzielają nam przedewszystkiem konsekwen-cye, płynące z nauki o energii, mianowicie z zasad termodynamiki

Energią zwiemy możność tizyczną wykonania jakiejś pracy. Różne są formy energii; jest energia położenia, n. p. ciało ciężkie, położone wyżej nad powierzchnią ziemi, ma więcej energii, aniżeli wtenczas, gdy spoczywa na ziemi; jest energia ruchu, np. kula wystrzelona posiada energię, która jest propor-cyonalna do masy kuli i do kwadratu jej chyżości; inny rodzaj energii, to ciepło, o którem przypuszczają, że przynajmniej w części jest skutkiem ruchu drobin w danem ciele; nagromadzenie energii mamy także w sprężynach, w zbiornikach, napełnionych np. gazem skroplonym, w akumulatorach elektrycznych, w układach zdolnych do reakcyi chemicznych, np. w prochu itd. W miarę, jak energia dana wykonywa pracę, zmniejsza się jej zasób, mianowicie o tyle, ile ta energia wytworzyła jednostek pracy. Tak np. zmniejsza się napięcie pary wodnej,

ń Por. Dr Johannes R i e in: Unsere Wellinsel, ihr Wurden und Ver-gehen. Berlin, 1908, str. 69—76.

*) Por. Prof. Dr. J. P1 as s in a n n : Weltentod. Kosmologische Betrach-tungen. Hamm i. W. 1905, str. 1—15; Edward von Hartmann^- Die Welt-anschaung der modernen PhysiU. Leipzig, 1902, str. 16—74.

X. Gabryl: Filozofia przyrody.    4

http://rcin.org.pl