page0135

125

przez extrospekcyę.Ta symetrya słów może na chwilę zadowolnić umysły przywiązujące do tego wagę; po namyśle okazuje się jednak, że różnica między introspekcyą a extrospekcyą nie odpowiada różnicy zasadniczej i stałej ani w naturze rzeczy, ani w sposobach poznania. Przykro mi to wyznać i stawać w sprzeczności z samym sobą; gdyż długo sądziłem i nawet pisałem, że psychologia jest nauką introspekcyi. Omyłka moja pochodzi stąd, że zanadto analizowałem szczegóły, a nie dostatecznie wzniosłem się do pojęcia całości. Podane przez nas określenie świadomości jest już zarazem potępieniem poprzednich poglądów. Świadomość jest tylko aktem objawienia, nie ma ani wnętrza, ani zewnętrzności, i nie odpowiada żadnej dziedzinie, która miałaby być wewnętrzną względem innej dziedziny.

Każde zapatrywanie o położeniu rzeczy zapożyczone jest ze sfery przedmiotów i obcem pozostaje sferze świadomości. Jest to nadużycie słowne, gdy mówimy o świecie zewnętrznym w stosunku do świata świadomości, a już czystym wymysłem filozofów jest przypuszczenie, że wrażenia nasze są naprzód postrzegane jako stany wewnętrzne, stany świadomości, a następnie wyrzucane na zewnątrz, by utworzyć świat zewnętrzny. Pojęcie zewnętrzności i wewnętrzności odnosi się tylko do pewnych przedmiotów, których położenie porównuje się z pewnymi innymi przedmiotami.

http://rcin.org.pl