page0158

117

Pierwotniaki: Wymoczki (Wiciowce).

ryc. 65), mikroskopijnie drobna (dł. do 0,025 mm), ciało wydłużone, kształtu fasoli, żółtawo - białawe, całe pokryte rzęskami, z otworem ustnym, przełykiem i odbytem, oraz 2 wodnicz-kami—przednim i tylnym, przybierającemiprzy skur-

Ryc. 65. Rzęśniczka (Para-maecium caudatum): a—jądro, b — jąderka, c — otwór gębowy z przełykiem, d, e—wodniczki, /—cząstka pokarmu (znacznie powiększone).

czu przejściowo kształt gwiazdek. Pospolita; masami w gnijącej wodzie.

Tab. 32 fig. 6. Wirczyk mgławy

(Vorticella nebulifera), również mikroskopijnie drobny (dł. ciała do 0,08 mm, łodyżld do 0,4 mm), ciało dzwonkowate, przezroczyste, niekiedy zielonkawe, osadzone na kurczliwej łodyżce; rzęsy tylko zprzodu, naokoło otworu ustnego. Pospolity w wodach stojących; osiedla się gromadnie na małych wodnych owadach i roślinach, tworząc na nich białawy nalot.

2 Rząd. Wiciowce (Flagellata).

Ryc. 66. Noktiluka (Noctiluca), znacznie powiększona.

Ryc. 67. Trypanozoma, zarazek śpiączki (Trypanosoma Castella-nii), znacznie powiększony.

Bez rzęs krótkich, tylko z 1 lub kilku rzęsami długiemi zprzodu (biczyki, wicie); tylko z jądrem, bez jąderka: otwór ustny nie u wszystkich; niektóre zawierają ziarnka chlorofilu jak rośliny. Jest to grupa przejściowa od zwierząt do roślin o mieszanych cechach obu królestw. Żyją samotnie lub tworzą ko-lonje; niektóre—pasorzyty. Rozmnażają się dzieleniem. Mieszkają przeważnie w wodach słodkich: przeszło 160 gatunków, tylko 16 znajduje się w morzach, a 20 jest pasorzy-tów wewnętrznych.

Noktiluka (Noc-tiluca miliaris, rycina 66), mikroskopijnie drobna (średnica 0,15 mm — 1 mm), niewątpliwe zwierzę; ciało kuliste, okryte błonką, z otworem ustnym i bieży-kiem obok niego; wewnątrz jądro, otoczone protoplazmą, od której na wszystkie strony rozchodzą się gałęziste wy pustki; resztę ciała wypełnia ciecz wodnista. W morzu Śródz. i Północnem zwykle wielkiemi gromadami; wydziela światło w nocy, wywołując świecenie się morza na znacznej przestrzeni.

Trypanozoma (Trypanosoma), mikroskopijnie drobna, o ciele wydłużonem,

wrzecionowatem, jest typowym pasorzy-tem krwi kręgowców, bardzo niebezpiecznym. Tr. Castellanii (ryc. 67) wywołuje śpiączkę wśród ludzi w Afr. gród.; zarazek ten roznosi mucha (Glossina palpalis).

Tr. Brucei wywołuje również w Afr. zarazę nagana wśród bydła; roznosi ją mucha tse-tse (Glossina morsitans, porów. str. 62).

Tab. 32 fig. 7. Euglena zielona (Euglena yiridis), drobniutka (dł. 0,12 mm), żyjąca samotnie; ciało wrzecionowate, zielonkawe, bardzo kurczliwe, z błonką, otworem ustnym i przełykiem; obok otworu ustnego biczyk; z przodu ciała czerwonawa plamka oczna, w całem ciele liczne ciałka chlorofilowe. Pomimo wyraźnej budowy wymoczka odżywia się zupełnie jak rośliny i jest formą przejściową Bardzo pospolita w wodach stojących; zjawia się nieraz olbrzymiemi gromadami i barwi na zielono małe zbiorniki wody. Rozmnaża się zapomocą dzielenia się z uprzedniem otoczeniem się błonką czyli otorbieniem się (2 okazy z pra wej strony, fig. 7).

Jako dodatkową grupę (gromadę), spokrewnioną z wiciowcami, zaliczają do pierwotniaków dział Sporozoa (Spo-