page0212

204

Rohau

warunki zamieszczone przez Kondensza i Bouillona 1616 r. w traktacie londyńskim. Nawet gdy dwór zawojował protestancką krainę Bearn, na wielkiem zgromadzeniu w La Rochelle, doradzał w 1620 r., dobrowolne pojednanie się. Lecz gdy postanowiono o wojnie, chwycił się oręża wraz z bratem swoim Sou-hise, umocnił obronne miejsca Gayenny i energicznie bronił miasta Montauban przeciw królowi. Chociaż brat jego uległ pod Poitou i wielu panów odłączyło się, prowadził on jednak dalej walkę i nakoniec zmusił króla do zatwierdzenia edyktu z Nantes pokojem z r. 1622. Oburzony wiarolomstwem dworu, w roku 1625 znowu oświadczył się za wojną i skłonił Richelieu’go do traktatu z r. 1626. Tymczasem przekonał się wkrótce, że dwór szuka tylko zwłoki i tajemnie przygotowuje się do stanowczego uderzenia. Przyjąwszy więc na zgromadzeniu w Nimes naczelne dowództwo, zebrał korpus 6,000 ludzi i stanął naprzeciw dwóch armij pod Montmorencyin i Kondeuszem, podczas gdy sam Richelieu oblegał protestancką warownię La Rochelle. Mimo wszelkich wysdeń, nie mógł przybyć z Langwedocyi na odsiecz Roszelli; okopał się nakoniec w^r Cew ennach i krainie Vivarais. Gdy Roszella poddała się, przystąpił do układów z Hiszpauiją, Angliją i protestanckimi książętami Niemiec. Na czele małego wmjska swojego rozwinął zarazem wszelkie zasady wojennego genijuszu. Musiał się bez przerwy bronić przeciw sześciu armijom, liczącym przeszło 50,000 ludzi. Postawą swą nakoniec sprowadził pokój z d. 27 Lipca 1629 r., mocą którego wprawdzie poddał się, ale współwyznawcom swmhodę religijną zapewmił. Ponieważ llohan nie dowierzał dwmrowi, schronił się więc do Wenecyi, gdzie zarzucono go honorami jako najpierw szego w swmim czasie generała i gdzie jako znakomity dyplomatyk i polityk, ważne Francyi wyświadczył usługi. ₍Tu napisał: Memoires sur Les ehoses achenues en Franee depuis la morf, de Henr i IV jusąii.a la paix au mois de Jiun 1629 (8 wydanie, 2 tomy, Amsterdam, 1756). W r. 1631 Wenecyjanie wybrali go na swojego generała; ale zawarcie pokoju wstrzymało jego czyny. Potem udał się do Padwy i napisał: Parfait eapitaine (Paryż, 1636), w którem sztukę wojowania Cezara do nowych czasów zastosował. Dla podniesienia upadłych Włochów napisał: Traite de la corruptlon de la mitiee andenne et des mopens de la remettre dans son splendeur. Z Portą układał się wtedy najgorliwiej *za pośrednictwem patryjarchy Cyrylla o odstąpienie wyspy Cypr, gdzie w kraju wolnym pragnął zgromadzić wszystkich prześladowanych protestantów'; zamiar ten rozchwiał się zapewne dla braku środków. Ludwik XIII chciał korzystać ze zdolności Rohan’a i w 1631 r. wysłał go dla wygnania Hiszpanów i Austryjaków z Graubundcn. Na tern stanowisku Rohan przyjął wkrótce na siebie cały interes Szwajcaryi. Po długiej zwłoce dwmr nakoniec w r. 1635 powierzył mu 30,000 korpus, z którym formalną miał rozpocząć w^rojnę. Ukrywając plan swój, pomaszerował do Alzacyi, wygnał księcia Lotaryngii, zbliżył się do Bazylei i znagła ukazał się w Graubiinden. Powtórnie pobił cesarskich i Hiszpanów pod Veltlin i w' r. 1636 wkroczył nawet w Medyjolańskie. Ponieważ jednak dwór nie odwołał wojska francuzkiego, mieszkańcy Graubiinden sami rozpoczęli nieprzyjacielskie kroki, flrzez co Rohan postawiony w^r kłopotliwem położeniu, W' Marcu 1637 r. samowolnie zawarł traktat. Dwór więc z ukrytą przychylnością odwołał go, zwłaszcza gdy mu Hiszpanie daremne czyn li pro-pozycyje. Rohan chciał się schronić do Genew^y, ale Richelieu i tam go prześladował.i oświadczył mu aby wracał do Wenecyi. Rohan wprawdzie w Styczniu 1638 opuścił Genewę, ale udał się nad Ren, do obozu przyjaciela swojego, księcia Bernarda.sasko-wejmarskiego, któremu zamierzał oddać rękę córki