page0024

14

dzeniach buduje on cały swój systemat. »Rozumie się...« jest nieco lekkomyślne. Sądzimy, iż niesłusznie postąpił, nie wypróbowawszy staranniej swojego punktu wyjścia.

Przedewszystkiem, granicę postawioną naszemu poznaniu przedmiotów, pobudzających nasze wrażenia, przyjmują bez trudności tylko ludzie wykształceni. Dziwi ona bardzo ignorantów, gdy się im ją tłomaczy. A zdziwienie to, nie jest jakby się zdawało, faktem do lekceważenia, dowodzi bowiem, że w pierwotnym naiwnym stanie naszych wiadomości, zdaje nam się, że postrzegamy bezpośrednio przedmioty tak, jak są. Otóż jeśli my, ludzie wykształceni, porzuciliśmy już przeważnie¹) to wierzenie pierwotne, uczyniliśmy to pod pewnymi nieodłącznymi od tego warunkami, które teraz uświadomić sobie musimy.

Wykażemy to tak jasno, jak tylko będzie w naszej mocy.

Przypatrzmy się ignorantowi. Aby wytłomaczyć mu, że zna on tylko wrażenia, a nie ciała, które je wywołują, można użyć bardzo jaskrawego sposobu, nie wymagającego subtelnego rozumowania a zwracającego się do jego obserwacyi; należy pouczyć go, jeśli o tern nie wie, że ilekroć postrzega on przedmiot zewnątrzny, tylekroć jest coś między nim a tym przedmiotem, tern czemś jest jego układ nerwowy. Gdybyśmy nie

*) Kilku subtelnych filozofów powróciło doń, jak wyłożymy to później w rozdziale IV.

http://rcin.org.pl