page0240

236

Jako środek pomocniczy do uschematyzowania pewnych zjawisk fizycznych i chemicznych, dla ich uzmysłowienia, ato-mizm oddał i oddaje wielkie usługi nauce. »Kwestya drobin i atomów, pisze prof. Bruner, jest przedewszystkiem kwestyą eksperymentalną. Wynikom hypotez molekularnych, tam gdzie one dają się stosować, możemy przypisywać nawet znaczenie realne; wyrazi się ono wtedy tak: w pewnych zjawiskach ciała zachowują się tak, jak układy niezmiennych, stałych, w przestrzeni oddzielnie rozmieszczonych drobin materyalnych, o określonych kształtach, ruchach i siłach. Dla tych zjawisk drobiny i ich atomy będą istotnie ostatnim krańcem materyi, ostatnim niezmiennym elementem, z którego należy dedukcyjnie zjawiska odbudować. Dla innych jednak zjawisk drobina może przestać być ową niezmiennością, jaką była dla zjawisk poprzednich — jak się to dzieje np. w dzisiejszej teoryi elektronów i dyssocyacyi elektrolitycznej; budowa jej, która w świetle pewnych zjawisk okazywała się względnie prostą, przy innych zjawiskach może sią wydawać daleko bardziej skomplikowaną, lub nawet samo pojęcie oddzielnie rozmieszczonych nieciągłych cząstek materyalnych okaże się niemożliwem do przeprowa-dzenia«^A). Natomiast jako hypoteza, mająca wykazać całe bogactwo form bytu i różnorodne zjawiska w świetle tej samej przyczyny, okazał się atomizm czysto mechanistyczny konstruk-cyą myślną niedostateczną dla takiego celu.

ROZDZIAŁ VII.

Dynamizm i energetyzm.

§ 8. Atomizm dynamistyczny.

Dynamizm ukazał się w podwójnej postaci jako hypoteza, mająca wyjaśnić budowę materyi i jej przejawy. Można bowiem pomyśleć sobie albo atom materyalny jako podmiot siły w nim tkwiącej, a od niego różnej; albo można także, że się tak wyrazimy, zatomizować siłę, czyli przyjąć atomy niemate-ryalne, jako ośrodki siły. Przedstawicielem typowym pierwszego

*) Por. Dr L. Bruner dz. w. prz , str. 90.

http://rcin.org.pl