page0241

237

że człowiek może się zniżyć swem postępowaniem do roli zwierząt, ale bynajmniej, że zwierzę ma rozum. Co się zaś tyczy uw⁷agi Darwina, że nie wiemy, co czują krowy, gdy na widok padającej wśród nich towarzyszki koło niej się gromadzą, to rzeczywiście przyznajemy się w pokorze do nie-wiadomości w tym względzie; czekamy, aż nam to powie któryś z tych, co chcą zrównać człowieka ze zwierzęciem.

Pokazuje się więc z tego wszystkiego, że ową mniemaną „mądrość⁴⁴ i „rozum⁴⁴ zwierzęcy ograniczyć można do instynktu, pamięci zmysłowej, nawet do świadomości, byle nie samo-wiednej, bo tej zwierzę nie posiada; czuje ono wprawdzie „swój⁴⁴ ból, ale nie może oddzielić swego: ja, które cierpi, od bólu samego; z chwilą, w którejby zwierzę zdobyło się na samowiedne: ja, w tern znaczeniu, jak to wprzódy wyłożyliśmy, zjawiłby się rozum, z rozumem czytanie i pisanie, i cała literatura. Tego podobno jeszcze nie mają zwierzęta, lubo ich dwunożni bracia po materyi skrzętne w tym kierunku robili poszukiwania.

Lecz co wuęcej, my nietylko tak możemy tłómaczyć objawy życia zwierzęcego, my je musimy tak tłómaczyć. Dlaczego? Bo jeżeli celowe działanie zwierząt dzieje się u nich samowiednie, zapomocą rozumu, to doprawdy człowiek byłby najgłupszem chyba ze wszystkich stworzeń. Taka prosta prze-dzierzgnica, którą tylko zapomocą silnie powiększającego mikroskopu dostrzec można w kropli wody, zdradza taką znajomość fizyki i mechaniki, że człowiek musi powtórzyć z Li-neuszem: „Oniemiałem z podziwu i uwielbienia. Odnalazłem ślady Boga w stworzeniach; w tych dziełach rąk Jego, w najmniejszych nawet, w tych, które się wydają żadne, co za siła, jaka mądrość, jaka niewytłómaczona doskonałość⁴⁴ ').

Oto leży przedzierzgnica na samem dnie kropelki wody; po kilku minutach spostrzegać się dają w jej pobliżu świetlne punkciki, które łącząc się, tworzą drobniutką kulkę powie-

^l) „Przegl. pow.“ 1. c., str. 3'ż.

http://rcih.org.pl