page0027

19

Satyra — Satyryczny dramat

MOwiiiWy występować uwydatnione osobistości, tak z drugiej trzeba unikać zbyt niepewnych, ogólnych, niejasnych obrazów. Ztąd okazuje się, ze satyryk nie tylko obowiązany jest dokładną posiadać znajomość obyczajów ludzkich i bystry pogląd na popędy ich żądz i ułomności, lecz nadto obdarzony być winien dowcipem i humorem, aby zaletami temi dany przedmiot krasić. W kształcie i układzie, satyra dozwala wielkiej rozmaitości: list, opowiadanie, rozmowa, dramat (jak u Arystofenesa), pieśń, epos i bajka mogą być do satyry zastosowane. Najwłaściwszy jej zakrój jest dydaktycznej satyry. Starożytni używali do satyr wierszy Jambus i Hexametru; nowsi najpowszechniej Jambus, bądź alexandryjski, bądź pięciostopowy, ostatni znów rymowany lub tez bez rymów. Miedzy włoskimi satyrykami odznaczyli się: Ariost, Alamanni, Salvator Rosa (słynny malarz), Gozzi, Altieri; z hiszpańskich Cervantes, Quevedo i Saayedra. Z wielkiej liczby francuzkich satyryków przytaczamy najsłynniejszych: Re-gnier’a, Boileau, Voltaire’a. W Anglii zajmowali się tego rodzaju literaturą Pope, Swift, Stenie, Churchill, Johnson i inni. Z niemieckich satyryków zasługują na wspomnienie: Liscov, Rabener, Lichtenberg, Wieland, Tieck. W polskiej literaturze z wielkiem powodzeniem uprawiali satyrę Opaliński, później INaruszewicz, Węgierski, Trembecki; nad wszystkimi celuje niezrównanym dowcipem i czarującym wdziękiem Ignacy Krasicki.

Satyriasis (Satyr), jest choroba u mężczyzn, która podobnie jak Nimfomani-ja u kobiet, polega na podwyższonym chorobliwym popędzie płciowym i łatwo przechodzi w inne choroby ducha, albo też razem z niemi się objawia. Przyczynami tej choroby bywają wrodzone skłonności; zatrudnienia wyobraźni obrazami rozpustuemi; zawczesne wykształcenie się i nienaturalne zaspokajanie popędu płciowego. Środkami zaradczemi są: ścisły dozór i prawidłowy tryb życia chorego, oddalenie wszystkiego, cokolwiek poruszać może zmysłowość, dyjeta, ogólne lub siedzeniowe zimne kąpiele, praca fizyczna nużąca i obudzenie sił ducha. W niektórych przypadkach pewne środki lekarskie nie okazały się bezskutecznemi.

Satyryczny dramat, nazywała się u Greków odmiana tragedyi, a raczej rodzaj pośredni między tragedyją a komedyją, przybierający nazwisko od głównego pierwiastku w skład jego wchodzącego, to jest chóru Satyrów, zwykle do trilogii jako czwarta sztuka czyli jako rozweselające zakończenie widowiska dołączany Twórcą i mistrzem satyrycznego dramatu uznany jest Protinas z Phlias, w VI wieku przed Chr.; po nim nastąpili Chocrolus, Aeschylus, Phry-nichus i inni. Jakkolwiek dramat ten już przed Aeschylusem istniał i zwyczaj przedstawiania go po tragedyjach utrzymywał się przez cały przeciąg czasu, w którym tragedyja w Atenach kwitnęła, jednakże jedyna tylko sztuka tego rodzaju zachowała się w całości w Fcy klopsie Eurypidesa. Osnowa dramatu satyrycznego odnosiła się zwykle do obchodu uroczystości Bacchusa. Komiczny wątek stanowił chór Satyrów i Sylenów i ich stosunki do osób działających, po większej części bohaterów tragicznych. Lecz ostatni nie byli karykaturą oszpeceni, ani powaga ich wraz z godnością tragedyi na śmiech wystawiona, tylko śmieszność komiczna polegała na bezczelnem występowaniu nikczemnych Satyrów, ich opilstwu, nieokrzesanych i niewczesnych żartach, w obec wzniosłych, wspaniałych bohaterów. Maski Satyrów, ubranie i osobliwy taniec, Sikinnis zwany, wiele się przyczyniały do rozweselenia publiczności. Trudno jest zresztą dokładnie oznaczyć bliższy stosunek istniejący między dramatem satyrycznym i tri logią. Porównaj Genthe, Des Euripides Ky-