page0276

272

nieorganicznym. Każde indywiduum nieorganiczne, atom czy drobina, czy też kompleks drobin, o ile istnieje jako jedno ciało, musi posiadać pewną masę, pewną ilość cząstek materyalnych, a z drugiej strony być wyposażone w energię specyficzną. Masa jako masa wyraża coś biernego, co samo z siebie nie może rozstrzygać o działaniu lub niedziałaniu, tern mniej jeszcze o rodzaju działania. Cechą bowiem, jak wiemy, zasadniczą masy materyalnej jest bezwładność. Mimo to każde ciało jest na swój sposób uzdolnione do wykonania pewnej pracy, wydania z siebie pewnych skutków, które też, gdy tylko warunki zewnętrzne działania jego zajdą, raz poraź wydaje. Otóż te, na swój sposób odmienne własności jednej i tej samej jednostki, nie mogą wypływać z tego samego formalnie źródła; materya, o ile jest bierną, nie może być źródłem pracy, właściwej ciału danemu.

Niemniej i na to zwrócić można uwagę, że ilość każda rozciągła jest podzielna na cząstki. O ile mamy na względzie samą masę, znów nie w niej szukać należy racyi, czemu atomy poszczególnych pierwiastków występują względnie stale ze swym ciężarem charakterystycznym; dla masy bowiem jest chyba rzeczą całkiem obojętną, czy w pewnem miejscu skupia się większa ilość jej cząstek, czy przeciwnie się zmniejsza.

W końcu każdy byt materyalny posiada ściśle oznaczone w przestrzeni granice, posiada swój kształt zewnętrzny. Dla masy kształt jej jest czemś zupełnie obojętnem, ale nie jest on obojętną okolicznością przy rozgatunkowaniu bytów materyalnych, gdyż w wielu razach cechy morfologiczne służą za podstawę rozróżnienia gatunkowego bytów materyalnych. Jest więc rzeczą konieczną przyjąć dwa czynniki w celu wytłomaczenia cech tak odmiennych w bytach materyalnych: czynnik bierny, bezwładny, dający się modyfikować i determinować do bytowania gatunkowo i indywidualnie wyróżnionego, oraz czynnik determinacyjny, formalny, źródło właściwości specylicznych, czyli materyę i formę.

§ 46. Dane chemiczne w świetle hylemorfizmu.

Aby uniknąć zarzutu, iż zwolennicy teoryi hylemorficznej poprzestają na naszkicowaniu teoryi, a lękają się szczegółów,

http://rcin.org.pl