page0286

278

Senat

zbrojnych; mówiło się wtedy: wojewodowie królewscy, wojewodowie moskiewscy i t. d. Z czasem ci wojewodowie na Rusi poczynali coraz więcej nabierać znaczenia zwłaszcza, gdy królowie nadawali w zarząd prowincyje potomkom rodów starych Litwy i Rusi, jak Gastoldora, Pacom, Radziwiłłom, Hlebowiczom, Chreptowiczom i t. d. Litwini osiadając na Rusi łatwo przejmowali obyczaj słowiański i język; syn Paca był w ięc Pacewiczetn, Radziwiłła Radzi-wiłłowiczem, Ostyka Ostykowiczem. Tak z litewskiej rodziny mogli się urobić, Hlebowicze i drudzy. Otóż ci wszyscy panowie litew^rscy poruszczeni, wojewodowie, namiestnikowie, marszałkowie, dzierżawcy, starostowie składali książęcą radę. Wszyscy wszelako byli niżsi od wojewodów wileńskiego i trockiego, bo ci byli postanowieni najdawniej w Horodle i na wzór już senatorów Korony: bylito właściwie polscy senatorowie na Litwie. Dla Litwy biskupi szli naprzód, potem dwaj wojewodowie, potem dwaj kasztelanowie, potem cały ten tłum rozmaitego stopnia urzędników, którzy odpowiadali dawnym komesom polskim. Podupadł podówczas biskup kijowski: kiedyś stał zaraz po wileńskim, jak gdyby dwie stolice były Litwy według narodowości, Wilno, i Kijów; otóż ustępując pierwszeństwa biskupowi jagiellońskiej ziemi, chociaż starszy według erekcyi stolicy biskupiej, pasterz zajmował drugie miejsce przed łuckim i późniejszym od łuckiego źmujdzkim. Teraz jednak upadł najniżej, sądzimy, że z powodu długiej udzielności Kijowa, pozwolonej przez wielkich książąt Litwy. Zresztą, biskupstw o kijow skie było tak ubogie i tak prawie zawsze in partibus iniidelium, że służyło tylko zakonnikom, a pospolicie Dominikanom. Lepsze w ogóle czasy zabłysły dla Kijowa, kiedy król Kazimierz Jagiellończyk postanowił książąt Olelkowiczów przenieść do Słucka, na wschodnią granicę Litwy, żeby w Kijowie osadzić swojego wojewodę, któryby lepiej strzegł granicy od napadów tatarskich z Krymu. Stało się io r. 1471. Wtenczasto pewno biskupstwo kijowskie zajęło najwyższe miejsce i na niem zostało, bo nawet i później nie budziło ambicyi, a prałatów- wileńskich prawie przemocą, potrzeba było słać do Kijowa, przez XV-sty a nawet przez cały w. XVI. Jestto pierwsze na Rusi utworzone województwo w znaczeniu koronnem, więc po dwóch wojewodach, po dwóch kasztelanach i staroście żmudzkim przyszedł z kolei wojewoda kijowski zajmować szóste krzesło w świeckim senacie Litwy. Gdy jednak w owe czasy zdarzało się, że starosta żmujdzki bywał kasztelanem trockim albo wileńskim i kijowskim, przypadało mu piąte częstokroć miejsce, ale zawsze było sześć krzeseł. Pierwszym wojewodą był Litwin Marcin Gastold, stało się więc zadosyć postanowieniu horodelskiemu i Litwa inaczej nie pozwoliłaby nawet, jak powiedzieliśmy, radzić w swoim senacie wyznawcy greckiej wiary. Tworzyły się wiec dwa senaty: litewski główny na sposób polski, traktujący najwyższe i najogólniejsze sprawy kraju, formujący się na zasadzie postanowień królewskich, i drugi podrzędny dla Rusi, który się wykluwał sam z urzędników Rusi, ale katolików^r i Litwinów. Mieszały się te senaty pod koniec panowania Kazimierza Jagiellończyka i synów jego, a raczej dopełniały się nawzajem. Wojewodowie brali pierwszeństwo i rychło po kijowskim pojawił się smoleński, połocki, nowogrodzki i witebski. Ci powstali ze starych wojewodów czyli namiestników. Za tytułem dostojnym przyszło i dostojne stanowisko. Rychło po nich król osobnem prawem postanowił w r. 1520 oddzielnego wojewodę na Podlasiu, to jest na krainie, którą oderwał od władzy wojewody trockiego: jeszcze za Witolda był tam drobnego stanowiska wojewoda drohicki w r. 1430. Marszałkowie zrazu dumni usuwali się; niegdyś mieli tyle znaczenia, że mięszali się pomiędzy najdostojniejszych, np.