page0462

458

hieroglificznych nie dowiedziała; zwierzęta nie mają poprostu co powiedzieć, bo nie myślą, choć życie zmysłowe posiadają nieraz wysoko rozwinięte.

Wszelako Ribot¹), G. Romanes²), Wilh. łlaacke³), Nus-baum *) i inni usiłują w inny sposób ocalić rozum zwierzęcy. Powiadają oni mianowicie, że jak człowiek, tak i zwierzęta posiadają wyobrażenia typiczne. Ktokolwiek z ludzi widział kilka wierzb lub sosen, będzie w końcu posiadał wyobrażenie ogólne wierzby lub sosny, a które to wyobrażenie w ten sposób powstaje, że z wyobrażeń wierzb poszczególnych lub sosen widzianych usuwają się w głąb pamięci znamiona czysto indywidualne wierzb i sosen, a za to uwypuklają się znamiona wspólne wielu wierzbom lub sosnom. Człowiek łączy z takiem wyobrażeniem jakiś wyraz, a wtedy wyraz ów przypomni mu każdym razem wyobrażenie typiczne wierzby, sosny, zająca, domu itp. Otóż wyższość człowieka nad zwierzęciem na tern się zasadza, że człowiek może z wyobrażeniem przedmiotu danego połączyć wyraz, i tym wyrazem zastępować zarówno przedmiot, jak i jego wyobrażenie podmiotowe. Ponieważ zaś nie można odmówić zwierzętom wyobrażeń ogólnych typicznych — boć przecież wyżeł musi posiadać wyobrażenie ogólne zająca, inaczej nie dałoby się wyjaśnić, dlaczego tropi każdego zająca — zatem i zwierzęciu nie można odmawiać rozumu. Cechą bowiem rozumu jest posiadanie pojęć czyli wyobrażeń ogólnych i tworzenie z nich wniosków, a jedno i drugie u zwierząt spostrzegamy. Wszak małpa, której obwiązano łapę okaleczoną, co za sobą pociągnęło dla niej uśmierzenie bólu, sama wystawia łapę w razie skaleczenia się powtórnego. Pół-małpy z gatunku makisów bardzo lubią, jeżeli się je okadza dymem tytoniowym, bo wtedy na znak zadowolenia drapią się po skórze i wcale nie uciekają od dymu. Gdy zaś któryś osobnik częściej otrzymywał takie wrażenia, wystarczy tylko udać, że się będzie paliło i okadzało makisa, a już on zaczyna się drapać po skórze.

^l) Ribot: Evolution des idees generales. Paris 1897.

*) G. John Romanes: Die gesitige Entwicldung im Tierreiche. Leip-zig 1885 (Aus dem Englischen).

³) Haacke: Die Schopfung de§ Menschen und seiner Ideale. Jena 1895.

*) Prof. Dr J. Nusbaum: Z zagadek życia. Lwów 1900, str. 99 — 153; Z zagadnień biologii i filozofii przyrody. Lwów 1905, str. 42 nastp.

http://rcin.org.pl