page0585

577

Ryby

także bywają od zewnątrz przysłonione ruchomą pokrywą, tworzącą po każdej stronie głowy jednę szparę oddechową, mniej lub więcej obszerną. W innych skupieniach, skrzela są całkowicie pod ogólnem pokryciem ciała ukryte i brzegiem zewnętrznym do skóry przyrosłe; ponieważ tu nie ma pokrywy skrzelowej, otwierają się one na zewnątrz kilkoma z każdej strony otworami (wyjątek stanowi Chimera o pojedynczym z każdej strony otworze oddechowym). Różnica tu jednak zachodzi w tern, że u jednych (poprzecznouste) skrzela są osadzone podstawą swą na łukach, a błona ich stanowi rodzaj pomarszczonych przepon czyli przepierzeń; u innych (okrągłouste) łuków skrzelowych już wcale nie ma, a błona skrzelowa tworzy jakby osobne komory lub torby, z których każda osobnym na zewnątrz ujściem się otwiera. Przebiegłszy w streszczeniu najważniejsze właściwości w budowie ryb, można ocenić trudności, jakie klassyfikacya tej gromady nastręcza. Artedi, współpracownik i przyjaciel Lin-neusza, dzielił ryby na kościste i chrząstko watę, a pierwsze z nich na członko-promienne i cierniopromienne. Linneusz większą przywiązując wagę do względnego względem siebie położenia płetw piersiowych i brzuchowych, a także zdarzającego się u niektórych braku płetw brzuchowych, na tych podstawach ustanowił grupy, których nazwy wyrażają właściwości przytwierdzenia na odmiennych miejscach ciała; i tak Apodes, niedopłetwe, czyli nie mające płetw brzuchowych; Jugulares, gardłopłetwe, Thoracici, piersiopłetwe, o płetwach brzuchowych przytwierdzonych przednim końcem miednicy do pasa kostnego barkowego, Abdominales, brzuchopłetwe, o płetwach brzuchowych ku tyłowi ciała usunionych i wolno na mięśniach zawieszonych. Jerzy Cuvier udoskonalił klassylikacyą ryb przez dokładniejsze określenie rodzin i rodzajów, za podstawę zaś w tworzeniu większych skupień przyjął najprzód stopień skostnienia szkieletu, dalsze podziały oparł na cechach zewnętrznych, na umieszczeniu płetw i budowie ich promieni, na urządzeniu skrzeli i ust. Całą zatem gromadę podzielił na dwa działy: 1° Ryb kościstych i 2° Ryb chTząstkowatych. Pierwszy z tych działów obejmuje u niego rzędy następne: 1) Cierniopro-miennych, których wzorem nasz okuń, a należy tu znaczna ilość rodzin, powię-kszej części ryb morskich. 2) Członkopromiennych brzuchopłetwych, jak nasz szczupak i większość ryb rzecznych, (tu także włączone są z kostołuskich te, które mają szkielet więcej skostniały). 3) Członkopromiennych gardtopłetwych, jak miętuz. 4=) Członkopromiennych niedopłetwych, jak węgorz. 5) Wiązko-skrzelnych (konik morski). 6) Zrosłoszczękich (Rybojeż). Drugi dział obejmuje u Cuviera tylko dwa rzędy: 1) Wolnoskrzelnych, o skrzelach urządzonych podobnie jak u powyższych, to jest strzępiastych i od zewnątrz przy-słonionych pokrywą, tu jesiotry i 3) Przyrosłoskrzelnych. o skrzelach brzegiem zewnętrznym przyrosłych do skóry pokrywającej ciało, bez oddzielnej pokrywy skrzelowej, a zatem otwierających się na zewnątrz kilkoma otworami. Rzęd ten podzielił jeszcze na dwa oddziały: a) Poprzecznoustych, z paszczą szczelnie zwierającą się, na spodniej stronie ciała umieszczoną, tu należą rekiny i raje i b) Okrągłoustych ze smoczkiem kolistym umieszczonym na przodowym końcu ciała i niezamykalnym, tu minogi. Klassyfikaeyja Ciwiera dotąd ma nad innemi wyższość ze względu swej prostoty i łatwości obserwowania cech za podstawę jej służących, podlega jednak w kilku swych punktach ważnym zarzutom, że rozrywa niektóre skupienia bardzo naturalne, że stopień skostnienia szkieletu, główna z podstaw jego klassyfikacyi, niełatwą jest do oznaczenia; i tak u niektórych kostołuskich, które Cuvier do zwyczajnych ryb kościstych zaliczał (Polypterm i in.) pewne części szkieletu pozostają zawsze

ENCYKLOPEDYJA TOM XXII.    37