page0630

692

Ryxa — Ryż

ze krwi cesarskiej, która syna szlachetnie wychowała, i królestwem ile na białogłowę chlubnie rządziła. Wypędzili ją zdrajcy przez zawiść. W katedrze kolońskiej w kaplicy ś. Michała w chórze, stoi jakby ołtarz drewniany, a na nim podobieństwo trumny. Napis: Tu leżą zwłoki Ryxy królowej polskiej, Mieczysława II żony, Kazimierza odnowiciela państwa matki, zmarłej 1007 r., wskazuje wędrowcowi polskiemu, że pod wiekiem tego ołtarza zachowane są jej szczątki.    K. Wł. W.

Ryza, wyraz ten ma wielorakie znaczenie: 1) ryza papieru obejmuje 20 li— ber; 2) ryza na Rusi, znaczyła ozdobny aparat kościelny, którym dyjakonów szaty przybierano. W języku flissowskim: 3) kilkanaście pasów drzewa użytkowego lub opałowego razem spławianych; 4) ścieżka, służąca do spuszczania po niej z gór drzewa opałowego szczapowego w Karpatach. W tym celu na wierzchołkach gór spadzistych, układają górale od dołu do góry po trzy sztuk drzewa w kostkę obrobionego, w odległości 12 cali od siebie, i po tychże szczapy wpoprzek położone na dół spuszczają; 5) u (lisów i orylów, ryza oznacza wodną podróż skończoną u zamierzonego celu. A. Magier pisze: „Skończywszy ryzę, statek u pala uwiązać, nazywają flisy palować. Ztąd ryzować w języku orylskim znaczy szuflami zboże podczas przeróbki przerzucać ze statku na ląd, a z lądu na statek.”    K. Wł. W.

Ryż (Oryza salwa Lin.), jestto rodzaj zboża, uprawianego jedynie w krajach gorących lub ciepłych, które u nas znajduje się tylko w handlu; lecz mimo tego często jest na pokarm używane, w postaci ziarn omielonych. Pierwotną ojczyzną ryżu są Indyje wschodnie, gdzie po miejscach nizinnych i mokrych w stanie dzikim rośnie. Lecz już od najdawniejszych czasów, roślina ta była w powszechnej uprawie, a do Chin miał ją wprowadzić cesarz Czin-Hong, razem z pszenicą (ob.) i prosem, jeszcze na 2,800 lat przed naszą erą. Z Indyi przeszedł ryż do Afryki, a w krajach nadśródziemno-morskich, uprawa ryżu upowszechnioną została dopiero w Wiekach Średnich przez Arabów. Ameryka dostała ryż najpóźniej, bo przez Europejczyków. Dziś rlż uprawiają wszędzie, gdzie średnia ciepłota roczna 12 stopni, a latowa 18 stopni Reaumura wynosi, i gdzie miejscowość po temu stosowna, bo ryż jest rośliną bagienną. Lombar— dyja, Piemont i niektóre prowincyje Hiszpanii i Turcyi siewają ryż, gdzie się wcale dobrze rodzi Lecz najwięcej ryżu uprawia południowa Azyja i wschodnia Afryka, mianowicie Indyje z wszystkiemi wyspami, Chiny, Japonija, Egipt i reszta Afryki zaludnionej, a teraz i cieplejsza Ameryka, tak, że prawie połowa ludności całej kuli ziemskiej, po większej części ryżem żyje. Ale mimo tak wielkiego rozpowszechnienia ryżu, uprawa jego połączona jest z dość wielkiemi trndami. Aby ryż się udał, pola winny być po zasianiu wodą zalewane. Dla tego też w Chinach i Japonii, a i w Europie, zwłaszcza w Lombardyi, pola ryżowe są odpowiednio do tego poziomowane czyli niwelowane, kanałami z wodą opatrzone i wałami ziemnemi otoczone. Ponieważ z pól ryżowych jako bagnistych, powstają niekiedy szkodliwe zdrowiu wyziewy, zaniechano przeto tej uprawy w niektórych krajach Europy południowej. Lecz niesłusznie, bo tylko tam, gdzie sieją ryż w miejscach z natury bagnistych, niezdrowe powietrze wywiązywać się może; wszędzie zaś, gdzie zaprowadzono nawodnianie sztuczne, gdzie wodę świeżą sprowadzić i potem odprowadzić można, pola takie nie przyczyniają się wcale do panujących gorączek, jakie się stale w niektórych miejscowościach z innych przyczyn objawiają. Ryż sieją w różnej porze, stosownie do części kuli ziemskiej, szerokości geograflcznej i klimatu. W krajach niecywilizowanych, robotnik nieraz musi brnąć po kolana w błocie przy siejbie i pó—