page0831

Sołtykowicz — Sołtystwa

823

swe czasy dzieło: 0 stanie akademii Krakowskiej i o puohemych a mianowicie uczonych pracach akademików (Kraków, r. 1811). Kiedy w r. 1810 Fryderyk August król saski i książę Warszawski odwiedzał Kraków, na pu-blicznem posiedzeniu szkoły głównej d. 10 Maja, Sołtykowicz wówczas dziekan wydziału filozoficznego, podał temu monarsze wykład historyczny o stanie akademii Krakowskiej. Ten następnie rozszerzywszy pod powyższym tytułem wydał. Sołtykowicz, jest pierwszym pisarzem bibliograficznym co w języku ojczystym temu przedmiotowi poświęcił pióro. Wykład jego przystępny i jasny. W układzie dzieła, niemasz porządnego systematu, co wyniknęło z pierwiastkowego zarysu: i dla tego rozliczne przypisy, rozrywają uwagę czytelnika.    K. Wl. W.

Sołtys ob. Sołtystwa.

Sołtystwa (scultetiae), początek swój wzięły w Polsce od owego czasu gdy książęta i królowie dawniej, grunta nieuprawne prywatnym w celu zaprowadzenia na nich uprawy ustępowali, tym sposobem wsie nowe zakładane były z powierzeniem władzy sądowej nad nową osadą i udzieleniem kilku łanów gruntu i innych niektórych korzyści sołtysowi jako przełożonemu. Sołtystwa i wójtowstwa (ob.) na wsi były trojakie: królewskie, szlacheckie i duchowne. Bywały i przez szlachtę posiadane, lecz pós niej zostały poskupywane. Wyrazy: der Schuttheiss albo der Vogt, oznaczały w organizacyi germańskiej, niższego sędziego, urzędnika, albo naczelnika jakiegoś okręgu luh gminy, odpowiadającego w wielu bardzo względach frankońskim merom, mąjores. Z tej przyczyny zwano ich rusticorum praefecti, judices noenali; tych zaś którzy nie byli sędziami, ale pomocnikami sędziego, nazywano: ministri, praecones, executores. denunciatores maleficiorum. Obok sołtysa byli ławnicy, scabie-ni, banniti i pomagali mu w sądzie, albo służyli za świadków' przy spisywaniu aktów, kiedy sołtys obowiązek notaryjusza sprawował. W Saxonii jurisdyk-cyja Sołtysa zawierała zwykle początkowa kilka, rzadko jeszcze porozrzucanych włości; później z zaludnieniem kraju, z pomnożeniem liczby wiosek sołtysi zamieniali się na urzędy miast powstających z dawnych wsi większych, w których siedzieli. Wioski dawne lub nowo wzniesione, obierały sobie pojedynczo lub zbiorowo własnych wójtów, sołtysów: byłto starożytny i niezmienny zwyczaj rozmaitością tylko nazwisk różniący się. W nagrodę pracy sołtysa dawano mu zwykle pewne korzyści: młyn, polowanie, rybołówstwo, karczmę, daniny od wieśniaków, dzielono się z nim przychodami sądoweini, a wreszcie wydzielano, jak frankońskim merom, pew^rną ilość gruntu, zwaną scultetia. Z początku tak urząd jak grunt posiadany bywał dożywotnie, później zaś feodalnie, tc jest dziedzicznie na dzieci płci męzkiej, lub jak przywilej postanowił; a w razie zgaśnięcia familii wracał do pana. Nie można tej zmianie naznaczyć pewnej epoki. We Franeyi majoria miały się stać feodalnemi w XI wieku, w Niemczech nieco później: to tylko pewna, że w XIII wieku już niemi były zupełnie. Wtenczas dawna przypadkowa z potrzeby wypływająca obrona pana przez sołtysa lub mera, zamieniła się w obowiązek służby feodalnej; służba feodalna ograniczyła prawo sprzedania sołtystwa, wymagała wierności i prawa noszenia broni; miał to prawo tytko człowiek wolny. W takim charakterze przedstawiają się sołtystwa na ziemi polskiej. Wprowadzenie sołtystw do Polski, nie było celem ale skutkiem, który przyjąć musiano, wynikłym z osiedlania się kolonistów niemieckich. Zaprowadzenie kolonij niemieckich i sołtystw na ziemi Słowiańskiej, miaro różne okresy. Zaczęło się nad Elbą i Odrą; potem na Pomorzu, wreszcie w Szlązku i wkrótce potem w Polsce. Dla Polski początek