page0935

927

Santino

w smutnej alternatywie; bolała go krzywda Rzeczypospolitej i rana od tylu lat niezagojona, ale reflektował się, ze nastawac na stolicę apostolską mocniej rzecz bezbożna, milczeć dłużej niepodobna, bo na wierność się prawom i królowi przysięgało, poszedł więc średnią drogą, odzywał się do Rzymu. Ta była różnica pomiędzy umowami dawnemi a hetmanem Rzewuskim, że tamci appel-lowali wyzywająco, a ten z pokorą. Jednem słowem, tak czy tak, a wszyscy bili na Santiniego. Były to smutne objawy tego ducha, który potem na sejmie prawa przeciwko stolicy apostolskiej pisał; nuncyjusz prowadził prosto do tej ostateczności. Kasztelan małogoski jawnie więc oskarżył nuncyjusza, że wprowadza Rzym w błąd dobrowolnie i pierwszy może wnosił, żeby prosić o usunięcie Santiniego z Polski: następca tylko jego zdolniejszy a umiarkowań-szy mógłby to złe naprawić. Marszałek wielki koronny z żalem robił uwagę, że gorliwość Rzeczypospolitej dla Kościoła na inny wzgląd zasługiwała, a nie na poniewieranie władzy królewskiej; książę podkanclerzy Czartoryski podnosił jeden taki wyrok na korzyść zakonników w Miechowie wydany, którego znieść nie mogła Rzeczpospolita. Skutek tych wszystkich nastawań był ten, że konferencyje postanowiły ostro zdanie swoje oświadczyć przeciw postępowaniu nuncyjusza. Wyrażenie urzędowe jest, że ponieważ Santino crude, ar-due et simpliciter negative stawał przeciw Rzeczypospolitej, że ponieważ pozachodziły wyroki rzymskie przeciw prawom królewskim, król ma pokazać mu „inocny ressentyment” i pisać do ojca świętego, że jeżeli wyroków swoich nie zawiesi, Rzeczpospolita prawo swoje i tak zachowa ( Teka III, 241). Na sejmie, który zaraz potem nastąpił, Mokronoski chorąży warszawski narzekał makaronicznym językiem epoki i rymowanym, że ojciec święty nas błogosławi (benedicit), nuncyjusz jego nam złorzeczy (maledicit), że obraża juryzdykcyje grodzkie i marszałkowskie, assessorskie i trybunalskie, naw^ret prawa majestatu. Dowodził, że ojciec święty powinien zmusić nuncyjusza lub jego obyczaje, a najlepiej niechaj książę prymas jako legat, z urzędu będzie stolicy apostolskiej nieustającym w Polsce nuncyjuszem ( Teka, str. 69). Zakazano więc obejmować opactwa nominatom papiezkim i elektom zakonnym. Konsty-tucyja zapadła ubliżająca Santiniemu, nawet stolicy apostolskiej i poseł nadzwyczajny, wojewoda lubelski, Tarło, wyznaczony do Rzymu i nuncyjusza władzę zawieszono. Gdy pomimo tego Santino zabierał się do zwykłych swoich sądów, marszałek Mniszech zatamował mu juryzdykcyje, patronom przed nim stawać nie kazał. Ten środek gwałtowny kraj przyjął dobrze. Do marszałka przychodziły listy i poselstwa od województw, toż od króla z podziękowaniem. Ministrowie Rzeczypospolitej opisywali do Rzymu w nocie z dnia 4 Lutego nadużycia obecnej nuncyjatury (str. 265), Ojciec święty srodze dotkniony, dwa breeia pisał do Polski i nie chciał odwoływać Santiniego (str. 261). Spraw a zaogniła się, więc znowu nadzieja była w konferencyjach, które zebrały się w Marcu 1727, że sprawę załagodzą. W samej rzeczy ukazało się więcej dobrej chęci na tych konferencyjach, grono biskupie zebrane u prymasa, ustępowało. Wsparty jego uchwałą prymas, lubo ostro przymawiał Santiniemu, porozumiawszy się z biskupem krakowskim Szaniawskim, udali się do marszałka z prośbą, aby przywrócił juryzdykcyje nuncyjusza, to jest, pozwolił patronom stawać u sądów apostolskich, żądali tego przez cześć dla stolicy świętej, i w nadziei, że spowoduje ustępstwo i prędsze odw^rołanie Santiniego, Marszałek wzbraniał się odpowiadając, że kraj postępowanie jego pochwalił, jako zgodne z prawem i konstytucyjami. Wniósł tę rzecz na konferencyje, nie chcąc brać na siebie odpowiedzialności; zawiązały się nad tern rozprawy. Hetman Pociej