scandjvutmp1bc01

404

kania przyczyn rzeczy; możność udzielania swych myśli, swych uczuć innym ludziom za pomocą urabianego głosu, czyli mową ustną i przez migi, a nawet dalekie przesyłanie ich przez pismo; długie trawienie dzieciństwa, pod czas którego nasza giętka i delikatna organizacyja może się do wszystkiego przykładać i wszystkiego się uczyć; potrzeba towarzystwa, wynikająca z nieustannej, wzajemnej miłości płci i z nieudolności dzieciństwa, przekazuje potomstwu dziedzictwo doświadczenia, wiedzy całego rodu.

Nakoniec człowiek, pierwiastkowo słaby, nie mający naturalnćj broni, odzieży, siły, ochrony, obdarzony być musiał możuością żywienia się wszelkiego rodzaju pokarmami i zdolnością utrzymania się wszędzie za pomocą przemysłu, ognia, odzieży, domów, uprawy ziemi lub rybołówstwa, albo przyswojenia sobie zwierząt, tudzież za pomocą budowy wodnych statków, któremiby mógł przebywać morza; wszystkie te przymioty i zdolności czynią człowieka oso-bliwszćm stworzeniem, odrębną na ziemi istotą.

W rzeczy samćj, zwierzę żyje głównie przez swój żołądek, przez grube zmysły, przez swoje ntuszkuły i członki; dla tego jego ryj, jego pysk do paszy przedłużony, jego chód zawsze schylony do ziemi, w którą wlepia swój wzrok, jako w swoję jedyną dziedzinę, jego materyjalne, o nic się nie troszczące życie, powiadają nam że dla tego tylko żyje aby jadło i aby się od czasu do czasu w zupełnem samolubstwie rozmnażało. Przeciwnie, rozumuy człowiek nie w samych tylko żyje zmysłach; przez wrodzoną sobie przezorność zapuszcza się on w przeszłość; rozum i wewnętrzne uczucie nasuwają jego mózgowi mnóstwo myśli, najprzód o potrzebie jego własnego i rodziny utrzymania; będąc bowiem z natury nadzwyczajnie słaby i wystawiony na walki ze wszystkiemi potrzebami, przymuszony został wysilać się i używać wszelkich środków pojęcia lub przemysłu, a nawet złośliwości i podstępu, byle się uchronić od gwałtu. Więcej on przeto żyje w mózgu czyli w organach zewnętrznych związków, niż w organach pożywienia i w trzewiach; więcćj ma czucia, jak siły; inna więc jest,u niego równowaga zdrowia, innym on sposobem używa swych zdolności, aniżeli zwierzę.

Tak więc człowiek jest w najwyższym stopniu istotą czułą, do przyjmowania wrażeń uzdolnioną. Nie tyle zadaje mu boleści miecz