scandjvutmp1d401

428

go w górach Asturyi. Wiele także spostrzegać się tam daje osób szkrofulicznych: nie są też obcemi temu półwyspowi parchy.

W obydwóch Kastylijach, a szczególniej w Madrycie panuje kolka pacierzy grzbietowych, bardzo dobrze opisana przez Luzuriaga, a znana pod imieniem entrepana, a która szczególniej napada cudzoziemców. Walencyja, kraj bardzo wodny, wydaje bardzo liczne puchliny brzuszne, błędnicę: niemal wszystkie kobiety cierpią tam białe uplawy, a krwotoki nie prędko ustają po połogach. Inaczej rzecz się ma w piasczystej Andaluzyi, gdzie spostrzegają wielu melancholików; utrzymują nawet że niektóre wschodnie wiatry usposabiają tam do wścieklizny, samobójstw i morderstw. W ogólności wzdymająca hy-pokondryja jest w Hiszpanii bardzo pospolita, równie jak hemoroidy i krwiotoki u kobiet. Bywają także parszywi w Portugalii; zdarzają się mniej więcej szkodliwe gorączki w niektórych okolicach, które przerzyna Douro. W Algarwii, Alentejo, na całej południowej części tego półwyspu, niemniej na wyspach Majorce, Minorce i t. d. objawiają się często dolegliwości spazmatyczne, choroby nerwowe bardzo gwałtowne, gastryczne gorączki i inne podrównikowe słabości, jak zapewnia Cleghorn, gdyż bywają tam nawet liczne nerwowe gorączki w Nowej Kastylii. Dawniej częste bywały suchoty w Portugalii.

ARTYKUŁ II.

O endemicznych chorobach Azy i, Afryki i Ameryki.

Niepodobną a nawet bezużyteczną w tern miejscu byłoby rzeczą, opisywać, w braku wiadomości, rodzaje chorób tych obszernych części ziemi, z takiemi szezegółami, jakieśmy wymenili w Europie ; px^-ze-stanicmy więc na wskazaniu główniejszych chorób, a nadewszystko zastanowimy się jak natura każdego klimatu zmienia tęż same chorobę. Choroba naprzykład syfiliczna, (1) mniej niebezpieczna między zwrotnikami, gdzie zwykle poty i roślinne pokarmy osłabiają ją, staje się bardzo jadowitą w północnych klimatach, W niektórych krajach objawia się ona szczególniej przez guzy; w' miejscach wilgotnych okazuje się pod postacią wrzodów i odpływów: w Neapolu tworzą się gumowate nabrzmiałości, narosty i t. d. Nie będziemy się dziwili tym skutkom, gdy zważymy że każda okolica mogąc swym wpływem wzmocnić, rozwinąć lub też osłabić pewne organy w ciele mieszkańców, przez toż samo staje się przyczyną mocniejszego lub słabszego działania chorób na różne jego części.

§ /. O Azy i.

Część północna, czyli wysoka płasczyzna Tartaryi, siedliskiem jest różnych ludów rasy mongolskiej czyli kałmuckiej, prowadzących

(1) Ospa zjawiła się w czasach Mahometa, a choroba syfiliczna za Krzysztofa Kolumba.