tpn 1 22487101

254 GK0GRAF1A FIZYCZNA ZIRM POLSKICH

nieliczne; jedynie źródła szutrowe znajdują się tu w większej ilości; lecz woda ich, pochodząca z warstwy zaskórnej, jest bardzo zmienna co do ilości, ciepłoty i często zanieczyszczona. Spiętrzenie wody gruntowej z powodu silnych deszczów wywiera tylko przez krótki czas dodatni wpływ na wydajności tych źródeł. Wraz z wodą gruntową przyjmują ciepłotę, według głębokości, z której czerpią wodę. Wahania ciepłoty w przeciągu roku maleją szybko w głąb i nie sięgają na niżu dalej, jak do 30 m; dokładne, 13-letnie pomiary w Królewcu wykazały następujące liczby, znamienne równocześnie dla zmniejszenia i dla opóźniania się wahań ciepłoty: wahanie roczne ciepłoty wynosiło w głębokości

003 m 19’5°;    max. 18 5° w lipcu, min. T0° w styczniu

753 m    T8°;    9 3° w grudniu,    7^-5° w lipcu.

§ 11. Woda gruntowa i źródła w Karpatach. Zupełnie odmiennie rozwinęła się woda gruntowa na pogórzach, wyżynach i w górach polskich. Na wyżynie Podolskiej, rozróżniamy kilka poziomów wodonośnych, wspierających się na warstwach paleozoicznych i na opoce. Ale w górach stosunki wody gruntowej stają się jeszcze bardziej skomplikowanemi. Powodem tego jest, że tu warstwy nieprzepuszczalne przecinają często powierzchnię morfologiczną i że powierzchnia ta, zarówno jak i warstwa nieprzepuszczalna, ma znaczne i nieregularne spadki. Z tego wynika, że nie mogą zebrać się tu podobne ogromne zbiorniki wody gruntowej, jak na niżu, że podziemne prądy wody są o wiele szybsze i różnorodniejsze i że bardzo często występują na wńerzch w kształcie źródeł, należących do różnych typów. Woda gruntowa zasila i tu rzeki, ale przeważnie za pomocą źródeł, więc pośrednio.

Źródła występują na miejscach ścięcia powierzchni z warstwą nieprzepuszczalną i są dlatego często ugrupowane w jednej linii, t. zw. horyzoncie źródlanym. Oprócz źródeł warstwowych różnego gatunku występują tu liczne źródła szutrowe, zbierające swą wodę w płaszczu zwietrzałym, pokrywającym stoki i dna dolin. Źródła, pochodzące ze znacznych głębin, odznaczają się temperaturą wyższą od rocznej i tworzą cieplice, rzadkie zresztą na ziemiach polskich (Jaszczurówka 20°); woda źródlana, spadająca szybko z wielkich wysokości, szczególnie w szczelinach wapienia, zachowuje niską temperaturę owych wysokości i tworzy zimne źródła krasowe (w Tatrach t. zw. wietrzyska o ciepłocie 4—5° C); te źródła odznaczają się też obfitością^ bo tu występuje na jaw struga wody szczelinowej. Woda gruntowa bierze ze skał, przez które przepływa, składniki rozpuszczalne; woda występująca z pokładów mało rozpuszczalnych (granit,