scandjvutmp6d01

102

jak mniemało wielu filozofów z Condorcetem. Prywatny interes jest, iż tak powiem, jak jaką koszulą duszy rodu ludzkiego, i staje się wieczną regułą jego czynności:

At(|uc ipsa utilitas jnsli prope mater et acqui.

Horat., Sat. III. lib. I.

J ego rozum ograniczony jest jego fizyczną konstytucyją, i w iadomo juz dziś, ze ile człowiek nabędzie z jednej, tyle traci z drugićj strony, gdyż określone są jego zdolności i siły. 1 tak w miarę jak oświeca się rozum, słabnie ciało, nie tylko w osobach, ale nawet w całych ludach. Najsilniejszy bodziec czynności ludzkich, ambi-cyja, to gorące źródło tylu pozornych dobrodziejstw i rzeczywistych nieszczęść w towarzystwie, nie zdoła go wzruszyć, tak dalece, iź Murzyn, choć niewolnik, tedy przecięż nierównie wyższy jest nad owego dzikiego ale nieustraszonego Amerykanina, i pogardza nim jako obranym ze wszelkiego rozumu.

Jak ten nieczuły na wszelkie przygody życia pokój duszy wynosi tego dumnego barbarzyńca nad wszelkie dolegliwości i roskosze, które trapią innych ludzi, tak uiemnićj czyni go leniwym, gnuśnym, nieudolnym do żadnyc h zatrudnień życia: gnije on w wiecznćj nie-dołężności. Zawsze pomimo ich woli, gwałtem tylko uda się zabrać im młodych, dzikich, aby ich zmusić do wyrzeczenia się tej dzikiej niepodległości, i przyniewolić do towarzyskiego życia. Koczujący Nogaj z radością wraca pod patryjarchalny namiot swych przodków: nad biesiady dworów perskiego i indyjskich, przekłada on mleko swych klaczy i łuki dawnych Scytów.

Zdaje się że niewidoma ręka bezustannie kieruje ludźmi do jednego punktu, albowiem po tylu doświadczeniach poprzedników, po tylu błędach lub występkach, powinniby już postępować dalćj drogą wolną od niebezpieczeństw i płocliości. Z tern wszystkićm wcale inaczćj się dzieje, ludzie wstępują znowu na też same ścieżki pełne tych samych szkopułów i takich samych przepaści. Czyliżby więc jakie nieszczęsne przeznaczenie miało nas zaślepiać i zawsze do tej samej prowadzić zguby, tak iż każde z kolei pokolenie te! same przebiegać musi błędy? Azali uiewiadomość, niesprawiedliwość ludzka, są nieuchronnemi żywiołami naszego życia, i dopełniać mają zamiarów Opatrzności? Bez wątpienia, każdy nie wiedząc