0239

Rzeź generałów, upadek Jagody i śmierć matki 215

Stalin nie ufał już starym czekistom z zagranicznymi koneksjami. Paukera rozstrzelano po cichu 14 sierpnia 1937 roku-był pierwszym dworzaninem skazanym na śmierć. Jenukidze też został aresztowany i stracony 20 grudnia. Aparat NKWD należał teraz do Stalina, który zwrócił się przeciwko armii.³

* ^{1 1}

Wieczorem 1 maja 1937 roku, po pierwszomajowej manifestacji, odbyło się zwykłe przyjęcie u Woroszyłowa, atmosfera panowała jednak ciężka i napięta. Budionny¹ napisał, że w swoim wewnętrznym kręgu Stalin mówił otwarcie o nieuchronnej rzezi: już czas, powiedział, „skończyć z naszymi wrogami, ponieważ rozpanoszyli się w armii, w sztabie, nawet na Kremlu”. Często można się spotkać ze stwierdzeniem, że Stalin zaplanował terror tylko z Jeżowem i Mołotowem: ze słów Budionnego wynika, że nawet ąa gruncie towarzyskim nie krył przed swoim otoczeniem, od lekarzy do członków Połitbiura, iż zamierza „skończyć” z wrogami na obszarze całego państwa. „Musimy się z nimi rozprawić, nie patrząc na twarze”. Budionny przypuszczał, że chodziło tu o marszałka Tuchaczewskiego i wyższych dowódców, takich jak łona Jakir i Jan Gamarnik, którzy przez cały dzień stali razem z nimi na trybunie Mauzoleum. Budionny, jak sam utrzymywał, miał nadzieję, że tak nie jest. Ale dokumenty archiwalne pokazują, z jaką gorliwością Woroszyłow i Budionny przez ponad rok zachęcali Stalina do „zniszczenia” wrogów w Armii Czerwonej. Woroszyłow, na przykład, przesłał Stalinowi przechwycony przez wywiad raport niemieckiej ambasady, która informowała Berlin, że Tuchaczewski nagle przestał byćfrankofi-lem i okazuje obecnie wielki szacunek dla armii niemieckiej.⁴

Tuchaczewski, wróg Stalina z okresu wojny domowej i prawdopodobnie najbardziej utalentowany z jego dowódców, miał stać się głównym celem planowanej czystki. Ten „wyrafinowany arystokrata, przystojny, sprytny i zdolny”, jak opisał go Kaganowicz, nie cierpiał głupców i dlatego Woroszyłow i Budionny darzyli go nienawiścią. Ów zuchwały kobieciarz odznaczał się taką siłą przebicia i charyzmą, że Stalin nazywał go „Napoleonkiem”, natomiast Kaganowicz sparafrazował powiedzenie Bonapartego: „Tuchaczewski nosi w tornistrze napoleońską buławę”.

Był bezwzględny jak każdy bolszewik i stosował gaz trujący przeciwko chłopskim powstańcom. Pod koniec lat dwudziestych i na początku trzydziestych opowiadał się za szeroko zakrojoną modernizacją Armii Czerwonej

1

Siemion Budionny wydał swoje bezbarwne, ostrożne wspomnienia długo po śmierci Stalina, ale jego osobiste notatki, siedemdziesiąt sześć nie publikowanych stron, przechowanych przez córkę, są fascynującym świadectwem epoki. Jestem wdzięczny Ninie Budionnej, że pozwoliła mi je wykorzystać.