110,111 bmp

Dyplomacja

stare zasady Metternicha: że w interesie stabilności prawowite koronowane głowy państw europejskich muszą być zachowane, że narodowe i liberalne ruchy muszą zostać zdławione i że przede wszystkim stosunki między państwami powinny być kształtowane poprzez consensus pomiędzy podobnie myślącymi władcami. Politykę opierali na zasadach Raalpolitik, przekonaniu, że stosunki między państwami określane są bezwzględną siłą i że najsilniejsi przetrwają.

Siostrzeniec wielkiego Bonapartego, który spustoszył Europę, Napoleon III w młodości należał do rozmaitych włoskich tajnych stowarzyszeń walczących przeciwko austriackiej dominacji we Włoszech. Wybrany na prezydenta w 1848 r., ogłosił się cesarzem w 1852 r. w wyniku zamachu stanu. Otto von Bismarck był potomkiem wybitnej praskiej rodziny i gorącym przeciwnikiem liberalnej Rewolucji 1848 r. w Prasach. Bismarck został Ministerprasident (premierem) w 1862 r. tylko dlatego, że ociągający się król nie widział innego sposobu, aby przełamać impas w rolo >waniach z niesfornym parlamentem na temat wydatków wojskowych.

Napoleonowi HI i Bismarckowi udało się wespół obalić Układ Wiedeński i, co znamienne, wraz z nim politykę samoograniczania prowadzoną dzięki wspólnemu przekonaniu do wartości konserwatywnych. Trudno wyobrazić sobie bardziej różniące się osobowości niż Bismarck I Napoleon III. Żelaznego Kanclerza i Sfinksa z Tuileries łączyła awersja i li i systemu wiedeńskiego. Obaj uważali, że porządek utworzony przez Mcllernicha w 1815 r. w Wiedniu był obciążeniem. Napoleon III nienawidził systemu wiedeńskiego, bowiem stworzony został przede wszystkim po to, by powstrzymać Francję. Choć Napoleon III nie miał mega-l< Umińskich ambicji wuja, uważał jednak, iż Francji należą się od czasu do czasu zdobycze terytorialne i nie miał zamiaru pozwolić, by zjednoczona Europa stanęła mu na drodze. Ponadto wierzył, że świat iden-lyII kuje z Francją takie wartości, jak nacjonalizm i liberalizm i że tłumiąc |e, system wiedeński ściągał lejce jego ambicji. Bismarck natomiast niechętny był dziełu Metternicha, bowiem jedyną drogą, jaką pozostawiało ono Prusom, było podporządkowanie ich Austrii w Związku Niemieckim; przekonany był także, że Związek składający się z takiej liczby drobnych niemieckich suwerenów krępuje Prusy. Jeśli Prusy miały spełnić swoje przeznaczenie i zjednoczyć Niemcy, system wiedeński musiał zostać zniszczony.

Chociaż dwóch rewolucjonistów łączyła pogarda dla ustalonego porządku, ich dokonania były biegunowo przeciwne. Napoleon spowodował dokładną odwrotność, tego, co chciał osiągnąć. Uważając siebie za burzyciela Układu Wiedeńskiego i inspiratora europejskiego nacjonalizmu, doprowadził europejską dyplomację do stanu zamieszania, z którego Francja nic nie zyskała na dłuższą metę, skorzystały zaś inne narody. ■ Napoleon umożliwił Zjednoczenie Włoch i niechcący zachęcił do zjednoczenia Niemcy. Te dwa wydarzenia osłabiły . Francję, geopolitycznie i zniszczyły historyczne podstawy dominacji francuskich wpływów w Europie Środkowej. Pokrzyżowanie działań prowadzących do tego nie leżało w możliwościach Franqi, jednak nieobliczalna polityka Napoleona przyczyniła się do przyspieszenia owego procesu, narażając na szwank zdolność Francji do kształtowania nowego porządku międzynarodowego w zgodzie z długofalowymi interesami Francji. Napoleon usiłował zniszczyć Układ Wiedeński, sądził bowiem, że izoluje on Franię - co do pewnego stopnia było prawdą - jednak pod koniec jego panowania, w 1870 r., Francja była bardziej wyizolowana niż przez cały czas ery Metternicha.

Spuścizna Bismarcka to coś całkiem przeciwnego. Niewielu było mężów stanu, którzy by tak dalece zmienili bieg historii. Zanim Bismarck doszedł do władzy, spodziewano się, że jedność niemiecka będzie wynikiem tego samego typu parlamentarnych, konstytucyjnych rządów, które stanowiły siłę Rewolucji 1848 r. Pięć lat później Bismarck kroczył już drogą zjednoczenia Niemiec, bliski rozwiązania problemu, którego trzem pokoleniom Niemców nie udało się rozwiązać; dokonał tego jednak na bazie przewagi pruskiej potęgi, nie zaś - procesów demokratycznego konstytucjonalizmu. Żadna poważna grupa wyborców nigdy nie była orędownikiem rozwiązania zaproponowanego przez Bismarcka. Nowe Niemcy były zbyt demokratyczne dla konserwatystów, zbyt autorytarne dla liberałów i zbyt nastawione na siłę dla legitymistów. Przykrojone były do potrzeb geniusza, który miał zamiar kierować rozpętanymi przez siebie siłami, zarówno w kraju jak za granicą, poprzez manipulowanie antagonizmami. Bismarck opanował tę sztukę, przekroczyła ona jednak możliwości jego następców.

Za życia Napoleon III uchodził za „Sfinksa z Tuileries”, uważano bowiem, że obmyśla wspaniałe i rozległe plany, które pojąć można było dopiero, gdy stopniowo przyoblekały się w ciało. Uznano go za enigmatycznie zręcznego, udało mu się bowiem zakończyć izolację dyplomatyczną Francji w Układzie Wiedeńskim i doprowadzić do rozpadu Świętego Przymierza poprzez Wojnę Krymską. Tylko jeden europejski przywódca, Otto von Bismarck, przejrzał go od samego początku. W latach pięćdziesiątych XIX w. tak sardonicznie określił Napoleona: „Przecenia się jego inteligencję kosztem sentymentalności.”

Podobnie jak wuj, Napoleon III miał obsesję na punkcie braku legitymizacji swoich rządów. Uważając się za rewolucjonistę, pragnął mimo

111