136,137 bmp

Dyplomacja

i i -iiiein i ofiarami w wojnach o uniezależnienie od Napoleona. Wydawali i że sam przebieg granic Prus. seria enklaw o .rozmaitych.kształtach i i.jgnąca się przez równiny Niemiec Północnych aż po tereny na zachód i u I Kenu, przesądził o ich roli w dążeniu do zjednoczenia Niemiec, nawet w oczach liberałów. ...

I)ismarck. posunął się jeszcze dalej. Zakwestionował potoczne prze-K< manie identyfikujące nacjonalizm z liberalizmem, a przynajmniej z su--i’< •:,! ią, że zjednoczenie Niemiec będzie można osiągnąć jedynie poprzez in lylucje liberalne:

„Prusy stały się wielkie nie dzięki liberalizmowi i wolnomyślicielstwu, lecz dzięki kolejnym silnym, zdecydowanym i mądrym regentom, którzy nie szafowali wojskowymi i finansowymi zasobami państwa i trzymali wszystko w jednych rękach, aby w stosownej chwili rzucić wszystko /. bezlitosną odwagą na arenę europejskiej dyplomaq'i, jak tylko pojawiła się korzystna sytuacja ...”^M

111,'imarck liczył nie na wartości konserwatywne, lecz na unikalny charakter pruskich instytucji. Jeśli chodzi o przywództwo Prus w Niemczech, upierał się raczej na potędze Prus, niż na uniwersalnych wartościach. W opinii Bimarcka pruskie instytucje były tak niepodatne na wpływ , zewnątrz, że Prusy mogły wykorzystywać demokratyczne trendy ■wyeh czasów jako instrumenty polityki zagranicznej, grożąc popieraniem większych swobód w kraju. Nic to, że żaden pruski król nie stosowa! takiej polityki od czterdziestu lat, jeśli w ogóle kiedykolwiek:

„Takiego poczucia bezpieczeństwa wynikającego z tego, że król jest władcą w Swoim kraju, nawet jeśli cała armia znajduje się poza granicami, nie ma poza Prusami żadne państwo na kontynencie, a przede wszystkim żadne niemieckie państwo. Daje to możliwość rozwoju spraw publicznych w kierunku bardziej odpowiadającym obecnym wymogom ... Królewski autorytet w Prusach jest tak silny, że rząd może bez obaw zaryzykować żywszą działalność parlamentarną i w ten sposób wywierać nacisk na stosunki w Nimeczech.”³⁵

Iłlsmarck odrzucił pogląd Metternicha, że wspólne poczucie zagrożenia wewnętrzną niestabilnością zmuszało trzy Wschodnie Dwory do bliskiego związku. Akurat prawdą było coś całkowicie przeciwnego. Ponieważ Prusom nie zagrażały wewnętrzne niepokoje, właśnie ta spójność mogła służyć jako broń w podkopywaniu Układu Wiedeńskiego. Prusy mogły bowiem grozić innym państwom, a w szczególności Austrii, że będą podsycać rozruchy wewnętrzne. Bismarck uważał, że potęga rzą-^: dówych, wojskowych i finansowych instytucji pruskich otwierała drogę do prymatu Prus w Niemczech.

Mianowany ambasadorem do Zgromadzenia Związku w 1852 r. i ambasadorem w Sankt Petersburgu w 1858 r., Bismarck osiągnął pozycję, z której mógł być orędownikiem swojej polityki. W niezwykle konsekwentnie i znakomicie pisanych sprawozdaniach wciąż nakłaniał do polityki zagranicznej opartej nie na sentymentach czy zasadzie legitymizmu, lecz na właściwej ocenie sił. W ten sposób Bismarck powrócił do tradycji takich XVIII-wiecznych władców, jak Ludwik XIV i Fryderyk Wielki. Zwiększenie wpływów państwa stało się głównym, jeśli nie jedynym celem, ograniczanym jedynie przez siły zgromadzone przeciw niemu:

„Sentymentalna polityka nie zna wzajemności. Jest to wyłącznie pruska właściwość.”³⁶

„Na Boga, żadnych sentymentalnych przymierzy, w których jedyną nagrodą za nasze poświęcenie jest świadomość spełnienia dobrego uczynku.”³⁷

„Polityka jest sztuką tego, co możliwe, nauką tego, co relatywne.”³⁸

„Nawet Król nie ma prawa podporządkowywać interesów stanu swoim osobistym sympatiom i antypatiom.”³⁹

W ocenie Bismarcka polityka zagraniczna miała niemal naukowe podstawy, dzięki czemu można było analizować interesy narodowe według obiektywnych kryteriów. W takim świetle Austria stawała się nie bratnim, lecz obcym państwem, przede wszystkim zaś przeszkodą w zajęciu przez Prusy należnego im miejsca w Niemczech: , Jedynym placem defiladowym dla naszej polityki są same Niemcy, a Austria sądzi, że właśnie tego placu najbardziej dla siebie potrzebuje ... Pozbawiamy siebie nawzajem powietrza do oddychania ... Faktu tego nie można ignorować niezależnie od tego, jak bardzo jest nam niemiły.”⁴⁰

Fryderyk Wilhelm IV, pierwszy pruski król, któremu Bismarck służył jako ambasador, rozdarty był między legitymistycznym konserwatyzmem Gerlacha i Szansami stwarzanymi przez Realpolitik Bismarcka. Bismarck upierał się, że osobisty szacunek króla dla tradycyjnie najważniej-szego państwa niemieckiego nie powinien wstrzymywać polityki Prus. Ponieważ Austria nigdy nie pogodziłaby się z pruską hegemonią w Niemczech, strategią Bismarcka było osłabianie Austrii na każdym kroku. W 1854 r. podczas Wojny Krymskiej Bismarck nawoływał do wykorzystania konfliktu między Austrią i Rosją, aby zaatakować partnera wów-

137