127

Życie miast 127

w sądach z żądaniem uwzględnienia ich praw. Podobnie jak na wsi, również w mieście starsza kobieta, która urodziła męskie potomstwo, mogła zdobyć znaczne wpływy w rodzinie.

Jednak porządek społeczny opierał się na wyższej władzy i na większych prawach mężczyzn. Zasłona i harim są widomym tego znakiem. Rozumienie stosunków między mężczyzną a kobietą tkwiło głęboko korzeniami w kulturze Bliskiego Wschodu, w okresie znacznie poprzedzającym nadejście islamu. Przetrwało ono na wsi dzięki tradycji sięgającej niepamiętnych czasów, a potem zostało umocnione, ale także zmienione w mieście w wyniku rozwoju sza ri’a tu.

Koran w sposób jasny stwierdzał podstawową równość mężczyzn i kobiet: „A kto czyni dobro, mężczyzna czy kobieta, i jest wierzący - tacy wejdą do Ogrodu”¹. Nakazywał także sprawiedliwość i łagodność w stosunkach między muzułmanami. Wydaje się prawdopodobne, że przepisy Koranu dotyczące małżeństwa i dziedziczenia dawały kobietom lepszą pozycję niż miały w Arabii przedmuzumańskiej (choć niekoniecznie na terenach podbitych przez muzułmanów). System prawa i idealnej moralności społecznej - szarfat - formalnie uznawał prawa kobiet, ale określał też ich granice.

Zgodnie z szarłatem każda kobieta powinna mieć męskiego opiekuna -ojca, brata lub innego członka rodziny. Małżeństwo kobiety były cywilnym kontraktem zawartym między panem młodym a jej opiekunem. Ojciec, jako opiekun, mógł wydać swoją córkę na mąż bez jej zgody, jeśli jeszcze nie osiągnęła wieku dojrzałości. Gdy już go osiągnęła, jej aprobata była konieczna, ale jeżeli dotychczas nie wychodziła za mąż, to zgoda wyrażała się milczeniem. Kontrakt ślubny zapewniał pannie młodej podarunek ślubny (mahr) dawany przez pana młodego. Stanowił on jej własność łącznie ze wszystkim, co posiadała lub odziedziczyła. Żona była winna mężowi posłuszeństwo, ale w zamian za to mogła oczekiwać odpowiedniej odzieży, mieszkania i utrzymania, miała też prawo do stosunków płciowych z mężem. Chociaż prawnicy w pewnych sytuacjach dopuszczali antykoncepcję, mąż nie mógł jej stosować bez zgody żony.

Pod pewnymi jednak względami stosunki między mężem a żoną nie były równe. O ile żona mogła się rozwieść z mężem jedynie wtedy, gdy istniały ku temu ważne powody (impotencja, szaleństwo, odmowa respektowania jej praw), i wyłącznie odwołując się do kadiego, albo na podstawie obopólnej zgody, o tyle mąż mógł odtrącić żonę bez podania powodu, wypowiadając tylko formułkę w obecności świadków, (W prawie szyickim zasady odtrącenia żony były surowsze, ale z drugiej strony to prawo umożliwiało zawieranie czasowych małżeństw zwanych „muta”.) Kontrakt małżeński mógł zawierać jakieś zabezpieczenia na wypadek takiej sytuacji w formie zastrzeżenia, że część podarunku

1

Koran 40, 40; por. też 16, 97: „Tego, kto spełni dobre dzieło - czy to mężczyzna, czy kobieta - i jest wierzącym, My ożywimy życiem wspaniałym...”