183

Rozbieżne drogi myślenia 183

pod różnymi postaciami.

Wychodzenie od Boga można widzieć również jako przybywanie; stworzenia są zwierciadłami odbijającymi wiedzę boską z powrotem na Boga; odchodzenie stworzeń od koniecznego Bytu oznacza również przychodzenie do Niego. Ścieżka wchodzenia, oświetlona marifą, prowadzi przez różne etapy, będące stałymi momentami postępu na drodze ducha. Są to etapy wiedzy o samym sobie: „Kto zna samego siebie, ten zna swojego Pana”. Po drodze człowiek może osiągnąć archetypiczne obrazy, zmysłowe objawienia Imion Boga w pośrednim „świecie obrazów” (alam al-misal). Poza nim może dostąpić wizji Boga, podczas której na chwilę uniesiona zostaje zasłona i Bóg ukazuje się temu, kto do Niego dąży. Taką wizję charakteryzują dwa momenty: chwila, w której poszukujący oraz inne istoty znajdujące się w blasku wizerunku Boga tracą świadomość swojej własnej osobowości (fana), oraz chwila, w której widzi się Boga w Jego stworzeniach (baka), żyje i porusza się wśród nich, ale zachowuje się świadomość tej wizji.

W swoich próbach opisu rzeczywistości wszechświata objawianego w momentach takich wizji Ibn ał-Arabi posługiwał się wyrażeniem wahdat al-wu-dżud (jedność istnienia lub egzystencji). Później powstało wiele kontrowersji na temat znaczenia tego terminu. Można rozumieć, że wskazuje on na istnienie wyłącznie Boga: wszystko poza nim jest albo nierealne, albo stanowi Jego część. Ale można było też uznać, że odnosi się do popularnego wśród filozofów rozróżnienia między bytem koniecznym a przypadkowym: jedynie Bóg jest bytem koniecznym, istniejącym w swojej własnej naturze, wszystkie inne byty zawdzięczają swój byt aktowi stworzenia albo procesowi emanacji. Termin ten może się również odnosić do tych chwilowych wizji, kiedy to poszukujący traci świadomość samego siebie, choć zarazem zdaje sobie sprawę z boskiego objawienia: jest obecny w Bogu albo Bóg jest obecny w nim, na chwilę zastępując jego ludzkie atrybuty swoimi.

Niektóre z tych interpretacji mogą utrudniać pogodzenie idei wahdat al--wudżud z rozróżnieniem między Bogiem a Jego stworzeniami, nieskończonej odległości między nimi, co wydaje się jasno wynikać z nauk Koranu. Pewien badacz opracował spis wielkiej liczby krytycznych dzieł o Ibn al-Arabim, napisanych w późniejszych wiekach. Ich autorów podzielić można z grubsza na tych, którzy przeciwni byli jego podstawowym ideom jako niezgodnym z prawdą islamu, oraz tych, którzy go bronili. Doktorzy religii i prawa wydali liczne fatwy, głównie skierowane przeciwko niemu. Nie zawsze jednak Ibn al-Arabi stanowił przedmiot ataków¹. Najwyraźniejszą oznaką przywrócenia go na łono ortodoksji była, powzięta po zdobyciu Syrii w 1516 roku, decyzja o odnowieniu jego

1

O. Yahia, Histoire et classification de Voeuvre d’Ibn Arabi, Damaszek 1964,1.1, s. 113-135.