187

Rozbieżne drogi myślenia 187

jest opowieść o władzy politycznej, uważano za odbiegające od rzeczywistej historii wewnętrznej.

Szyici uważali, że wewnętrzna historia dotyczyła zachowania i przekazywania objawionej prawdy przez pokolenia imamów. Zgodnie z teorią imamatu stopniowo rozwijaną od X wieku, Bóg zawsze wyznaczał imama jako swój dowód (hudżdża) dla świata. Jego zadaniem było autorytatywne nauczanie prawd religijnych i rządzenie ludzkością zgodnie z zasadami sprawiedliwości. Imamowie byli potomkami Proroka przez jego córkę Fatimę i jej męża Alego, pierwszego imama. Każdego imama wyznaczał jego poprzednik, żaden z nich nie mylił się w interpretacji Koranu i sunny Proroka, dzięki tajnej wiedzy, jaką go obdarzył Bóg; każdy był też bezgrzeszny.

Szyici reprezentujący główny odłam szyizmu uważali, że znana linia imamów skończyła się na dwunastym z nich, Muhammadzie, który znikł w 874 roku. Tb wydarzenie nazwano „mniejszą nieobecnością”, ponieważ przez kilkadziesiąt lat ukryty imam komunikował się ze swoimi wyznawcami przez przedstawiciela. Potem, gdy nastąpiła „wielka nieobecność” i skończyły się owe regularne kontakty, ukrytego imama widywano rzadko, pojawiał się przelotnie, w snach lub w wizjach. Ma on kiedyś powrócić, by przynieść panowanie sprawiedliwości; stanie się mahdim, „prowadzonym” (ten termin miał w ideologii szyickiej znaczenie bardziej precyzyjne niż w popularnej tradycji sunnizmu).

Do czasu pojawienia się imama ludzkość będzie potrzebowała kogoś, kto ją poprowadzi. Niektórzy szyici uważali, że Koran i hadisy w formie przekazanej i objaśnianej przez imamów, były wystarczającymi przewodnikami. Inni jednak utrzymywali, że potrzebne jest stałe interpretowanie i przywództwo. Od XIII wieku zwracano się do uczonych mężów, których kompetencje wyznaczał ich rozum, charakter i wykształcenie, by za pomocą wysiłku intelektualnego interpretowali istniejące zasady wiary - idżtihadu (stąd znano ich pod nazwą mudżtahidów). Nie byli oni nieomylni, Bóg nie kierował nimi bezpośrednio, ale mogli interpretować nauki imamów zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą. Każde pokolenie potrzebowało nowych mudżtahidów, a zwykli muzułmanie w danym wieku mieli obowiązek podporządkowania się ich naukom.

Z czasem pojawiła się racjonalna teologia, która objaśniała i uzasadniała wiarę szyickich muzułmanów. Wydaje się, że wcześni szyici byli tradycjonalistami. Jednakże już pod koniec X wieku Al-Mufid (ok. 945-1022) twierdził, że prawd objawienia należy bronić za pomocą kalamu, a więc dialektycznej teologii. Jego następca, Al-Murtada (966-1044), uważał, że prawdy religijne można ustalać rozumowo. Od tego czasu powszechnie przyjęte nauki szyickie zawierały elementy wywodzące się ze szkoły mutazylickiej.

Późniejsi myśliciele szyiccy włączyli do swojego systemu elementy przejęte z teorii neoplatońskich w ich muzułmańskiej formie opracowanej przez Ibn