207

Kultura dworu i ludu 207

Zainteresowanie różnorodnymi doświadczeniami ludzkości znalazło wyraz również w innym gatunku pisarstwa, a mianowicie w dziełach geograficznych i podróżniczych. Ci, którzy tworzyli dzieła geograficzne, łączyli wiedzę pochodzącą z opracowań greckich, irańskich i indyjskich z obserwacjami żołnierzy i podróżników. Niektórzy byli zainteresowani przede wszystkim opowiadaniem własnych podróży i dzieleniem się swoimi obserwacjami; taki charakter ma dzieło Ibn Battuty (zm. 1377), najbardziej pod tym względem rozbudowane, pokazujące rozmiary świata islamu wraz z różnorodnością społeczeństw go zamieszkujących. Inni podejmowali się systematycznego studiowania poszczególnych krajów z punktu widzenia stosunków panujących między nimi, spisywali różnice w zakresie cech przyrodniczych, opisywali ludy i obyczaje, a także opisywali łączące je trasy, podając ich długość. I tak Al-Mukaddasi (zm. 1000) napisał kompendium geografii fizycznej i geografii człowieka dotyczące znanego mu świata, oparte na jego własnych obserwacjach i relacjach godnych zaufania świadków. Natomiast Jakut (zm. 1229) ułożył rodzaj słownika geograficznego.

Upodobania burżuazji nie zawsze musiały być takie same jak upodobania uczonych religijnych i studentów madras. Rodziny, z których pochodzili sekretarze, rachmistrze i doktorzy prawa na służbie u władców, ze względu na charakter wykonywanego zawodu szczególnie interesowały się tym typem myślenia, które było wytworem obserwacji i logicznej dedukcji z racjonalnych przesłanek. Przedstawiciele pewnych szkół prawa religijnego i niektórzy władcy patrzyli podejrzliwie na spekulacje filozofów. Inne sposoby wykorzystania rozumu do wyjaśniania natury rzeczy wzbudzały mniejsze wątpliwości, znajdowały więc zastosowanie w praktyce.

Astronomia miała wartość praktyczną, ponieważ umożliwiała przeliczanie dat i mierzenie czasu. Była to jedna z tych dziedzin, w których używanie języka arabskiego na wielkim obszarze od Morza Śródziemnego po Ocean Indyjski umożliwiło połączenie greckiej tradycji naukowej z osiągnięciami Iranu i Indii.

Inna dziedzina nauki znalazła jeszcze szersze zastosowanie. Medycy odgrywali szczególnie ważną rolę w społeczeństwach muzułmańskich. Ponieważ opiekowali się zdrowiem władców i wybitnych osobistości, mieli znaczne wpływy polityczne. Nie mogliby wykonywać swojego zawodu, nie mając pojęcia o funkcjonowaniu ludzkiego ciała i o jego budowie. Podstawy muzułmańskiej wiedzy lekarskiej zostały przejęte z greckiej teorii medycznej i fizjologicznej, szczególnie zaś z dzieła twórcy wielkich syntez, Galena. Teoria ta opierała się na przekonaniu, że ciało ludzkie składa się z czterech elementów, z jakich jest zbudowany świat materialny: ognia, powietrza, ziemi i wody. Mogły one mieszać się ze sobą na różne sposoby, co w rezultacie rodziło różne temperamenty, czyli „humory”. Odpowiednia równowaga między elementami przyczyniała się do zachowania zdrowia cielesnego, zaś jej brak prowadził do choroby, wymagającej zastosowania sztuki medycznej.