296

Imperia europejskie i rozwój elit (1860-1914) 297

od starego miasta, a potem na zachód, na terenach ciągnących się do Nilu, niegdyś błotnistych, ale teraz osuszonych i przygotowanych pod budownictwo. Nowy Tunis rozrósł się częściowo na gruntach odzyskanych z jeziora leżącego po wschodniej stronie miasta. Chartum, stolica Sudanu pod panowaniem egipskim i za czasów kondominium, była nowym tworem. Ulice zaplanowano tu symetrycznie w pobliżu miejsca, w którym Nil Błękitny spotyka się z Nilem Białym. Pod koniec tego okresu podobne zmiany miały miejsce w Maroku. Stolica protektoratu, a zarazem główna rezydencja sułtana, znajdowała się w nowej części Rabatu na wybrzeżu; nowy Fez został zaplanowany poza murami starego miasta, które ochroniono przed wszelką ingerencją z zewnątrz.

Nowe miasta z wolna wysysały życie z dawnych ośrodków. Tutaj bowiem powstawały biura banków i towarzystw, wyrastały pałace i biura rządowe. W Kairze ministerstwa budowano w zachodniej części, tam mieli swoje rezydencje zagraniczni konsulowie, również chedyw przeniósł się z Cytadeli do pałacu wybudowanego w stylu europejskim; armia brytyjska sprawowała kontrolę nad Kairem z kwater Kasr an-Nil na brzegu Nilu.

Znaczna część mieszkańców nowych miast i dzielnic była obcego pochodzenia: urzędnicy, konsulowie, kupcy, bankierzy, przedstawiciele wyspecjalizowanych zawodów. W Algierze i Oranie, największych miastach Algierii, przeważała ludność europejska; w Kairze 16 procent ludności było obcego pochodzenia, w Aleksandrii - 25 procent. Mieszkańcy ci żyli w izolacji, zachowując własne przywileje; mieli swoje szkoły, kościoły, szpitale i miejsca rekreacji, rozprawy toczyły się przed europejskimi sądami konsularnymi lub sądami mieszanymi, ich interesy ekonomiczne byty chronione przez konsulaty, a w krajach znajdujących się pod kontrolą europejską - przez rząd. Władza i inny styl życia przyciągały do nowych miast również miejscowych kupców, głównie chrześcijańskich i żydowskich, zaangażowanych w międzynarodowy handel. Niektórzy z nich pozostawali pod zagraniczną opieką, a nawet byli wręcz zasymilowani z obcymi społecznościami. Około roku 1914 rodziny urzędników muzułmańskich lub muzułmańskich właścicieli ziemskich zaczęły porzucać swoje rodzinne domostwa w starych miastach na rzecz wygód, jakie im oferowały nowe dzielnice.

W nowo powstałych miastach ustalił się specyficzny tryb życia, które stanowiło odbicie europejskiego stylu. Mężczyźni i kobiety ubierali się inaczej. Znaczącym aspektem modernizacyjnych reform Mahmuda II była zmiana oficjalnych strojów. Sułtan i jego urzędnicy zrezygnowali z powiewnych sukien i szerokich turbanów na rzecz europejskich smokingów i innych okryć głowy: czerwonych fezów lub tarbuszy z czarnym wisiorkiem. Wojsko nowych armii - osmańskiej, egipskiej i tunezyjskiej nosiło mundury typu europejskiego. Podróże, widok obcokrajowców, nowe szkoły - wszystko to przyzwyczaiło kupców i urzędników oraz ich rodziny do odmiennych strojów. Żydzi i chrześcijanie