klsti565

R02DZIA

9. ZABIEGI

OCHRONNE

595

dala początek dzisiejszym izbom mieszkalnym północno-słowiańskim, bałtyckim i ugrofińskim (§§ 552 i n.).

008. O pielęgnowaniu zębów i uszu przez Słowian niewiele się da powiedzieć. Pierwsze znane jest, o ile mi wiadomo, tylko na Wielkorusi (na Uralu i na Syberji) i polega na żuciu modrzewiowej żywicy, od której zęby stają się jakoby białe. Przedewszystkiem jednak nie jest to rodzimy zwyczaj słowiański; był on najprawdopodobniej oddawna właściwy tubylcom wspomnianych krajów i od nich zapewne przejęli go osadnicy rosyjscy. Powtóre oczyszczanie zębów jest niewątpliwie wtórnym celem tego zabiegu; pierwotnym jest sama przyjemność żucia, otrzymywana dzięki słodkawomu smakowi modrzewiowej żywicy.

498. Grzebień kościany. By-ehów, gub. Mohylów, Białoruś (Z. S. S. R.). Muz. etn.w Krakowie. Rys. autor.

Co do czyszczenia uszu, to przechowały się z dawien dawna na Rusi, podobnie jak i np. w Estonji, małe miedziane lub rogowe łyżeczki, specjalnie do tego celu używane. Białorusini witebscy noszą jo przy woreczku na piersiach lub na golem ciele obok krzyżyka. Podobny zwyczaj panuje i na Wielkorusi. Przedmioty te dostały się niegdyś na ziemie słowiańskie z południa drogą handlu i były pierwotnie nabywane tylko przez ludzi zamożniejszych, w których grobach często jo można znaleźć. Zczasem rozpowszechniły się po wsiach; dziś jednak wychodzą zupełnie z użycia.

00Ił. Czyszczenie włosów odbywa się rozmaicie. Niżej będzie mowa o zmywaniu ich wodą przy pomocy glinki (§ 617). Dla usunięcia robactwa i brudu stosuje się też (zwykle raz na tydzień) wyczesywanie grzebieniem a w niektórych okolicach i szczot-k ą, tą samą, która służy do czesania lnu.

Grzebień jest narzędziem, używanem w Europie od zamierzchłych czasów przedhistorycznych. Szczątki jego znajdowano między zabytkami z okresu neolitycznego. Posiada on też dziś nadzwyczajnie rozległy zasiąg w obrębie Starego i Nowego Świata i odgrywa dość znaczną rolę w ludowej magji. Najpowszechniej bywa u Słowian wyrabiany z drzewa lub rogu, rzadziej — z kości; metalowe są znacznie mniej częste. Spotykamy zresztą tu i owdzie (naprzykład w Serbji) grzebienie w postaci drewnianego półkola z ob-sadzonemi weń wzdłuż prostej krawędzi żelaznemi zębami. — Najpospoliciej widzieć można na ziemiach Słowiańszczyzny wschodniej i po-części bałkańskiej grzebienie z obustronnem uzębieniem w rodzaju naszych „grzebieni gęstych" (fig. 498). Są one niekiedy ozdabiane odwiecznym ornamentem, złożonym z koncentrycznych kółek i z kropki, znajdującej się w centrum kółka najmniejszego. Podobne i podobnie zdobione spotykamy m.i. w środkowej Azji (naprzykład we wschodnim

38*