klszesz096

835

ROZDZIAŁ

Fig. 50. Obrzędowe pieczywo w kształcie ptaka. Syrmia (Srijem). —Wg fot. nadesłanej przez prof. M. Gavazzie-go rys. J. J.

(fig. 58), wyjąwszy rozety cyrklowe (tzn. wyznaczane mniej lub więcej precyzyjnie przy pomocy cyrkla). Warstwę młodszą od tamtej (i posiadającą szczuplejszy zasiąg na kuli ziemskiej) stanowią wspomniane tylko co rozety, które z czasem rozpanoszyły się ogromnie we wszystkich krajach słowiańskich, nie usunąwszy zresztą warstwy pierwszej, lecz domieszawszy się do niej w charakterze ozdób najbardziej efektownych. Trzecie nawarstwienie, po części również mieszające się z obu poprzednimi, przynosi ze sobą motywy figuralne, zwłaszcza roślinne.

Nie twierdzimy tu jednak, aby wątki figuralne, mianowicie zoo- i antropomorficzne, były całkiem obce Słowianom w czasach, kiedy w ich zdobnictwie rzeźbiarskim panowały motywy geometryczne, należące do obu warstw pierwszych. Owszem, wszystko wskazuje, że już wtedy były znane; ale występowały (podobnie jak w tekstyliach i hafciarstwie) tylko przygodnie i sporadycznie, podczas gdy w warstwie trzeciej stają się pospolitsze, zdradzając tu przy tym często i wyraźnie pochodzenie późne i obce w stosunku do rodzimej, dawnej ludowej sztuki słowiańskiej.

Fig. 51. Nalepki z pieczywa obrzędowego. Bułgaria. Źródło jak dla fig. 48, tabl. 53 sq., fig. 218, 463 i 429.

W parze z odmiennością wyliczonych warstw zdaje się iść również odmienność kompozycji zdobniczej większych powierzchni. 1 tak dla czystej grupy pierwszej szczególnie charakterystyczne jest prymitywne rozczłonkowanie ramowe.

Rozpowszechnienie się rozet cyrklowych nie spowodowało zaniku kompozycji ramowej; owszem rozety same jej służyły na równi z innymi ornamentami. Ale bądź co bądź często występują one i w układzie odmiennym, ośrodkowym; dzięki mianowicie temu, że są bogatym, zdolnym do niezwykłego wewnętrznego rozwoju i bardzo zamkniętym w sobie ornamentem, poczynają zajmować centralne miejsca w kompozycji, tworząc bądź w pojedynkę, bądź w takim lub innym zespole z paru czy kilku sztuk wyraźne ogniska zdobnicze, którym reszta zdobienia zostaje podporządkowana. Zbliżona kompozycja występuje też wtedy, gdy do rozet poczynają się mieszać późniejsze! ornamenty roślinne (fig. 69, strona lewa).

53*