klszesz098

837

ROZDZIAŁ 14. PLASTYKA

Fig. 5:ł. Fic rzędowe zwane jeleń Kadzidło pow. Ostro lęka. Polska. — Wg A. ('hętnika (Pożywienie Kurpiów, r. 1936 s. 56) przerys. autor

i przemysłem, co przysparzało bogactwa, a przede wszystkim techniczna długotrwała bliskość architektury wiejskiej i miejsko-dworskiej przez wzgląd na używany tu i tam drzewny budulec oraz niewątpliwe używanie przez dwory do pomocniczych robót rzeźbiarskich zdolniejszych poddanych chłopów, — wszystko to łącznie w wielkim stopniu sprzyjało tak głębokiemu wtargnięciu wyższej sztuki rzeźbiarskiej na wieś wielko-ruską, jakiego wszędzie indziej u Słowian na próżno byśmy szukali.

jak zresztą

651. Kwestia, czy Słowianie z dawien dawna znali ornamontacyjną rzeźbę pełną, względnie czy wśród okazów tej rzeźby, jakie widujemy dziś w ich rękach, można m. i. znaleźć takie, które by mn. w. oddawały kształty sprzed tysiąclecia, — pozostaje otwartą. Otwartą jednak tylko w tym rozumieniu, że w sposób absolutnie pewny nie jesteśmy jeszcze dziś w stanie dowieść, aby znajomość pełnej rzeźby zdobniczej była u dawnych Słowian rozpowszechniona po wsiach. Wszelkie dane, którymi tutaj rozporządzamy, każą bądź co bądź przypuszczać, że tak było; tylko że ongi, dziś jeszcze, najprawdopodobniej okazy rzeźby pełnej ystępowały nie wszędzie obficie, a przy tym na ogół nie były liczne.

Fig. 54. Dzbanek z nalepkami naśladującymi rysy twarzy ludzkiej, polewany, ee-glastej barwy, wys. 23cm. Osiek p. Garwolin, Polska. Zbiór L. Sawickiego. - Wg ołówkow. rys. autora przerys. piórk. J. K.

Na szczególną uwagę w tym związku, jeśli chodzi o wskazanie najstarszych zabytków w dzisiejszej sztuce ludowej, zasługiwałyby drewniane dłubane naczynia odwiecznego typu w kształcie czerpaków. W różnych okolicach świata te i tym podobne wyroby bywają zdobione rzeźbą pełną.

Ten sam zwyczaj widzimy i u Słowian: na Wielkorusi i zwłaszcza w regionie karpackim u Słowaków (fig. 82 — 84) oraz u Małorusinów (fig. 85); od Słowaków przyjęła go także cząstka sąsiadujących z nimi Węgrów. Traktowanie rzeźbionych postaci ptasich, zwierzęcych oraz ludzkich jest tu bardzo realistyczne i w niektórych wypadkach bardzo przypomina np. podobną rzeźbę tubylców Syberii. Możliwe, że i naczynia w rodzaju czarek, całe wykonane w kształcie ptaka, które widzimy zwłaszcza na Wielkorusi północnej (fig. 74), zaś sporadycznie (jako wyjątki) także w regionie karpackim i indziej (a poza Słowiańszczyzną w Skandynawii), należą^ do bardzo starych zabytków rzeź-