klszesz100

839

ROZDZIAŁ 14. PLASTYKA

Fig. 57. Tzw. German lub Kaloj anto — gliniany posążek wysoki do 0,5 m, który obrzędowo grzebią i o-płakują podczas suszy (dla sprowadzenia deszczu). Bułgaria. - Wg D. Ma-rinova (SbNU t. 28, r. 1914, tabl. 104, fig. 466).

Inne zabytki ludowej rzeźby pełnej, naśladujące kształty zwierzęce czy ludzkie — z wyjątkiem jeszcze ozdób szczytowych chat północno-wielkoruskich w postaci głów jelenich (niekiedy bardzo „prymitywnych" : fig. 72), ozdób w postaci głów kozich u dud (fig. 100, 101, 318, 319), oraz niektórych typów zabawek (jak np. figurka parokonnego powozu) — występują raczej sporadycznie i spontanicznie. Przy czym niekiedy odbywa się to pod wyraźną sugestią form dostarczanych przez samą przyrodę (fig. 791), co zresztą miewa miejsce także przy wykonywaniu ozdób tradycyjnych. Wśród przedmiotów rzeźbionych an-tropo- czy zoomorficznie w sposób sporadyczny i spontaniczny należy wymienić rączki lasek (fig. 76,

79), zabawki w rodzaju wyobrażonej na fig. 75, itp.

Na osobną wzmiankę zasługują człeko- i zwierzo-kształtne gryfy gęśli południowo-słowiańskich (fig.

349, 351, 352). Spotyka się je stosunkowo dość często i niektóre z nich uderzają swym jak gdyby egzotyzmem. Szczególnie zajmujące są tu rzadkie formy mieszające rzeźbę pełną z wypukłą (półpeł-ną) i wykazujące spiętrzenie twarzy czy nawet całych postaci ludzkich lub innych, jak na fig. 78; podobne spiętrzenie znamy również z rączek niektórych lasek słowackich (fig. 76) oraz — wyjątkowo — z rzeźb dekoracyjnych małoruskich (fig. 77).

Wyspowy, rozproszony zasiąg występowania tego rodzaju kompozycji zgadza się z jej prymitywizmem wzgl. archaicznością. Jakże znacznie odbiegają podobne rzeźby od słowackich, przedstawionych np. na fig. 83—84, lub od wypukłorzeźby śląskiej, jaką widzimy na fig. 73!

Wracając jeszcze na chwilę do rytu, przypomnijmy, co było już powiedziane wyżej, że stosują go Słowianie również do zdobienia rogu (fig. 86—89), kości, metalu (ob. np. fig. 90 i i 4—12, 212, 213 itp.), gliny (fig. 35, 91) etc. Zespół motywów pozostaje tu mn. w. taki sam, jak przy rycie na drzewie, i całe zdobnictwo nosi podobny charakter. Do krycia płaszczyzn używa się też, jak w rycie na drzewie, między innymi siatkowego zakreskowywania powierzchni (ob. np. niektóre ornamenty na fig. 90).

Jak już wiemy, na pewnych obszarach Słowiańszczyzny spotkać można rzeźbę względnie ryt w połączeniu z malarstwem. Bywają też wyroby rzeźbione, inkrustowane drzewem (fig. 47,119), metalem (fig. 101), perłami (paciorkami) itd. Wszystko to — z wyjątkiem może inkru-