klszesz072

811

ROZDZIAŁ 14. PLASTYKA

Dla Słowian bałkańskich nie posiadamy, a przynajmniej ja nie znam tak dobrej i szczegółowej charakterystyki technik, jaką nam dał dla Małorusinów Zarembski. Wnosząc z krótkich opisów i wzmianek u V. Tkalćića (Seljaćko ćilimarstwo u Jugoslaviji, 1929), A. Haber-landta etc., spotykają się u tych Słowian dwie odmiany techniki dywanowej, odmiany techniki gobelinowej, jakaś technika mieszana dywanowo-kilimiarska, o której jednak bliżej nic w tej chwili powiedzieć nie umiem (może chodzi tu o technikę dywanowohafciarską?) i wreszcie wyrabianie kobierców przez zahaftowywanie zwykłych tkanin. Technika kilimiarska wydaje się być i na Bałkanach najbardziej rozpowszechniona. Odmiany techniki dywanowej występują m. i. daleko na zachodzie (np. w Lice). Typowe przykłady haftowanych „kilimów" podaje Tkalćić ze Sławonii (fig. 150).

Zupełnie niedawno wyszła dość obszerna monografia K. Hahma poświęcona ludowym kilimom mazurskim z Prus Wschodnich (Ost-preussisehe Bauernteppiche, r. 1937). Rozprawa ta, jak zresztą — już od szeregu lat — niemal wszystkie bez wyjątku prace niemieckie z zakresu etnografii Europy, jej prehistorii i antropologii, ba! nawet historii sztuki etc., etc., jest zdecydowanie tendencyjna. Mimo to zawarty w niej rzeczowy materiał posiada bardzo dużą wartość, a i niektóre zasadnicze uwagi, nawiązujące do odwieczności kilimiarstwa m. i. w Europie północnej oraz do pewnych konsekwencji tego faktu, nie są pozbawione gruntownych podstaw. Wszystkie znane Hahmowi kilimy w ogólnej ilości niespełna 50 pochodzą z byłego mazursko-litewskiego pogranicza (głównie z mazurskich wsi powiatów łeckiego ¹i oleckiego⁸). Za wyjątkiem dwu kilimów, sporządzonych jak zwykle z tkaniny o pojedynczej osnowie, ale przy pomocy wątku, nawiązywanego z nici coraz to innej barwy, reszta okazów reprezentuje dwie techniki: dywanową oraz rodzaj tekstylnej stosującej zdublowaną osnowę. Wyroby otrzymane dzięki zastosowaniu techniki dywanowej (Hahm uwzględnia ich 31) datują z lat 1706—1827; warsztaty, na jakich je wykonano, nie są znane; artystyczna ich strona zdradza pochodzenie zupełnie nieludowe. Wyroby wykonywane techniką tekstylną, stosującą podwójną osnowę, aczkolwiek dla nas tu właśnie ciekawsze, mniej zwracaj na siebie uwagę inteligencji; Hahm poznał ich tylko 15. Poza Prusami są one w dość dużym użyciu w Polsce, w szczególności na wschodnich krańcach polskiego Mazowsza oraz w najbliższym sąsiedztwie białoruskim⁸. By rozstrzygnąć genezę tych ludowych kilimów mazurskich niezbędne są dalsze badania w Polsce, na Litwie Kowieńskiej etc. oraz szcze-

Lyck. ^{2 3 4} Marggrabowa, dziś Treuburg.

* J. Orynżyna nazywa je (bardzo nieodpowiednio co do pierwszego z dwu

wyrazów, składających się łącznie na określnik) „dywanami dwuosnowowymi" i po

daje z powiatów grodzieńskiego, białostockiego, augustowskiego; w mniejszym sto-