klszesz078

817

ROZDZIAŁ 14. PLASTYKA

wian. — Ludy egzotyczne często stosują symetryczne układy tak dla nas niezwykłe, że ich symetrię dostrzegamy dopiero po dokładnym zapoznaniu się z przedmiotem. Tak powiedzmy Indianie z Kolumbii kanadyjskiej używają m. i. naszyjników, w których widzimy 18 różnobarwnych pereł ułożonych bez porządku, ale powtarzających się w dokładnie tym samym szyku po lewej i prawej stronie. Podobne układy zdają się jednak nie obywać bez błędów. Spójrzmy np. na naszyjnik, podany u M. Haberlandta w znanym albumowym wydawnictwie „Vólkerschmuck“ a mający pochodzić z Ladaku w środkowo-południowej Azji (1. c. tabl. 38 fig. 20). Po lewej i prawej stronie centralnego drobnego wisiorka (amuletu) mamy tam po 16 pereł różnego kształtu, wielkości i barwy. Założeniem układu jest z bezwzględną pewnością symetria; jednakowoż symetria ta jest po obu stronach nieco zakłócona¹.

Bobry przykład symetrycznego powtórzenia bardzo zawiłego układu barw u Słowian daje naszyjnik siatkowy ze wsi Olchowca, opisany w § 683 i wyobrażony na załączonym tam schemacie (fig. 200). Zupełnie podobne lub jeszcze bardziej skomplikowane wypadki zachodzą we wzorzystym tkactwie, przy czym nie obywa się i u Słowian bez usterek. Oto, powiedzmy, wzór symetrycznego układu zanotowanego przeze mnie w r. 1914 na tkaninie ze środkowego Polesia:

4X4 4X4

Cb i b c f b z cbcfzfcbcz c z b z f bC 26 18 4 4 4 4 20 6 6 4 4 4 6 4 6 7 20 3 4 4 4 18 26

Litery symbolizują tu barwy: czerwoną (c), brązową (b), fioletową (f), i zieloną (z). Liczby pod literami oznaczają ilość nitek (O = szeroki pas czerwony). Litera z zaznacza środek układu. Kursywą podkreślono niezgodności w układzie kolorów oraz w ilości nitek. Ponieważ jednak odmienność w szyku barw w poczwórnym układzie czterech nitek (bcfb~vzbs) może tu być rozmyślna, przeto za omyłki wolno nam uważać tylko błędy w ilościach nitek. Jak widzimy, są one na ogól zupełnie nieznaczne: dwa razy przeliczono się o jedną nitkę² i raz o dwie. Te i tym podobne przykłady — a liczbę ich można by nieskończenie pomnożyć — dowodzą ponad wszelką wątpliwość, w jak wielkim stopniu poczucie symetrii przenika twórczość artystyczną Słowian. Z drugiej zaś strony, wszystko, co powiedziano wyżej o sztuce ludo-

Po lewe] stronie (licząc od widza) - w jednym miejscu przez 3 perły, po prawej — w jednym przez 1 i w drugim przez 2. Pytanie tylko, czy ten naszyjnik sfotografowano w takiej postaci, w jakiej wyszedł z rąk swego twórcy.

Cały układ opiera się na parzystych ilościach nici, za omyłki zatem uważać trzeba cyfry 7 i -V.