klszesz082

821

ROZDZIAŁ 14. PLASTYKA

dane części mianowicie powiększa się, ponieważ odczuwa się je jako najważniejsze.

Zjawiskiem o wiele rzadszym u nas od akcentu hiperbolicznego i całkiem od niego niezależnym zdaje się być hipertrofia artystycznych tendencji, dająca się również niekiedy zauważyć w ludowej sztuce. Jest jednak charakterystyczne dla Słowian, że u nich — poza Wielkorusią północną z jej niezwykle wybujałym popędem do dziwnego i bardzo swoistego geometryzowania oraz w ogóle deformowania ludzkich czy innych postaci (cf. fig. 159) — hipertrofii prawie nie znajdujemy; podczas gdy np. ornamentacja sąsiadujących z Wielkorusami Ostiaków dostarcza tu przykładów uderzających'.

Fig 44. Układ motywów na fragmencie rzeźbionego drewnianego narzędzia muzycznego (tamburica z Krupy ok. m. Obrovac), zre-produkowanego przez N. Bruck-Auffenberg (Dalmatien und seine Volkskunst, b. d., tabl. 65, fig. 2). — Wg ołówk. szkicu autora rys. J. K.

343. Schematy ro z członków y wania zdobionej powierzchni, po części dyktowane przez użytkowe rozczłonkowanie danego obiektu, są zwykle ustalone przez tradycję. Do takich schematów należy kompozycja ramowa, wcale jeszcze często spotykana u Słowian zwłaszcza w rzeźbie płaskiej, kobiernic-twie (np. w niektórych geometrycznych kilimach zachodnio-małoruskich i bałkańskich), w hafciarstwie etc. Polega ona na podziale zdobionej powierzchni na części mniej lub więcej — o ile się tylko da — prostokątne, mające najpospoliciej formę krótkich a szerokich, bądź też węższych i dłuższych pasów, co są albo równoległe w stosunku do siebie (a podłużne czy też poprzeczne do zdobionej powierzchni), albo też po części równoległe, po części zaś prostopadłe. W najprymitywniejszych wypadkach każda z części jest wypełniona motywem zupełnie lub prawie zupełnie jednostajnym; niektóre zresztą mogą pozostać ślepe tj. nie ozdobione. Wyraźnych, zdecydowanych

¹ Na motywach figuralnych narastają tam mianowicie hakowate wyrostki, mnożące się i rozrastające do tego stopnia, że motyw ginie wkrótce w ich gąszczu zupełnie, upodabniając się do jakiegoś zgoła fantastycznego porostu. Oczywiście hipertrofii nie należy oceniać ujemnie w sensie estetycznym; nieraz ona to przede wszystkim przyczynia się do wytworzenia odrębnego, nawet dla nas wcale pięknego stylu (ob. przykłady ugryjskie w dziele U. Sireliusa Ornamente auf Birkenrinde und Feli bei den Ostjaken und Wogulen, r. 1904).