klszesz126

865

ROZDZIAŁ 14. PLASTYKA

z haftami warstw wyższych (Kościół, dwór, miasto), czy też krajów obcych, były li' tylko ich niewolniczymi kopiami. Tak stanowczo nie jest. Już sama doskonałość przejęcia wyższej sztuki hafciarskiej przez lud polski, czeski i inne świadczy o jego artystycznych uzdolnieniach, o mistrzowskim opanowaniu techniki i o dojrzałości w stosunku do przyjmowanych wysubtelnionych stylów. Jeszcze lepiej stwierdzają to inwencyjne, tzn. twórcze, a na ogół bardzo udatne, choć co prawda mało badane, odchylenia w traktowaniu zapasu wzorów o-raz ich układu zależnie od kształtu zdobionego przedmiotu. Twórczość ta, o ile ją znamy dotychczas, zdaje się być dość nikła w stosunku do ogromu zapożyczeń —■ to prawda, ale bądź co bądź negować jej żadną miarą nie można.

Odróżnić jednak przy tym trzeba twórczość dodatnią, jaką przed chwilą wyłącznie miałem na myśli, od rozwoju w pewnym sensie ujemnego, wulgaryzującego czy wypaczającego wzory przyjęte ze sztuki wyższej. Jest rzeczą znaną (z doświadczeń M. Vervorna), że jeśli dać dziecku do rąk pewien motyw, kwiat czy zwierzę, każąc mu go skopiować, a kopię podać innemu dziecku z podobnym nakazem itd., już przy 6. czy 7. kopii motyw wyjściowy zmieni się do niepoznania. Coś podobnego w sensie ujemnym widzimy i u ludu, w tych mianowicie wypadkach, gdy pożyczone motywy obce występują bardzo nielicznie w stosunku do morza odmiennych motywów własnych wzgl. przejętych dawniej a przechowywanych m. i. na szeroko rozpowszechnionych u Słowian wzornikach (w rodzaju turfańskiego wspomnianego w § 658). Nie mając przed sobą ani całkiem pospolitych przykładów, które by przez powtarzanie wrażenia mogły wyrzeźbić w pamięci trwałe ślady obcego motywu, ani — co ważniejsze — nie orientując się w ogóle dokładnie w nowym dla niej typie, wiejska artystka deformuje go i oczywiście deformuje w kierunku motywów panujących (w ten sposób-