klszesz076

BI 5

ROZDZIAŁ 14. PLASTYKA

Christov co prawda nie podaje, ale nie trudno jest je znaleźć w etnograficznych wydawnictwach. Szopowie (tj. mieszkańcy północno- i środ-kowo-zachodniej Bułgarii w okolicach miast: Vratca, Sofia i Kjusten-dil) istotnie posiadają upodobanie do rytmów, które, o ile wiem, u Słowian północnych byłyby czymś zupełnie nieoczekiwanym i wyjątkowym. Niektóre z nich są tak skomplikowane, że żywo przywodzą na myśl dzieła sztuki egzotycznej. Na fig. 43 przedstawiono jeden z najprostszych przykładów. Jest to szlak barwny, wyszyty na kobiecej sukmanie z okolic Kjustendilu. Rytm barw — dobrze uchwytny i dla nas — jest tu następujący^{1 2}: ab a'b' ac a!c' ad a'd' \ ab a'b' aa a'e' ad a’d' itd.; innymi słowy człon rytmiczny stanowi formuła ab a'b' ac a'c' ad a'd' względnie (o ile pominiemy odwracanie trójkątów i weźmiemy pod uwagę sam tylko szyk kolorów) ab ab ac ac ad ad. Taki lub zupełnie podobny szyk barw spotyka się często u Szopów, ale ten fakt, jakkolwiek niewątpliwie dość ciekawy, nie byłby jeszcze, jak na Bałkany, czy w ogóle jak na Europę, uderzający. Zadziwia-. jące natomiast są rytmy barw (np. na wyszywanych szlakach, obrzeżających hafty koszul itp. u Szopów z okolic Sofii) w rodzaju: aaaaaa bb aa cc (tj. 6a 2b 2a 2c \ 6a 2b 2a 2c itd.) albo, dajmy na to, aaaaab ab aaaaac ac prawdopodobnie rozumianego jako aaaa ab ab aaaa ac ac (tj. 4a 2ab 4a 2ac \ 4a 2ab 4a 2ac itd.) etc.

Niedawno (21 II 1938) otrzymałem obszerny list od p. Ch. Va-karelskiegoz Sofii z dokładnymi danymi oraz 11 szczegółowymi własnoręcznymi rysunkami haftów. W liście tym, za który jestem mu naprawdę winien najżywszą wdzięczność, p. Vakarelski, odpowiadając na me pytania, niezupełnie zgadza się z twierdzeniem Christova, by rytmy haftów szopskich były najbardziej skomplikowane; jego zdaniem najzawilsze układy przytrafiają się nie tyle u Szopów, ile u Bułgarów wschodnich. Podaję tu w charakterze dalszych przykładów jeszcze kilka formuł rytmów hafciarskich z jego rysunków³ i zapisków: 3a 3b 3a 3c 3a 3d Ha 3c | 3a 3b 3a 3c 3a 3d 3a 3c (w. Beli Iskar, Samokovsko), abcdefgd \ abcdefgd (w. Golem-Boj dak ok. El-hova), abc ade \ abc ade (w. Markovća, Śumensko), 4a b 4a c 4a d | 4a b 4a c 4a d (ok. Bela, Rusensko), ab' ac ad' ac ( ab' ac ad' ac

skich (ob. § 682). Co prawda naszyjniki sprzedają masowo drobni kupcy na jarmarkach itp., ale bądź co bądź, poniekąd przynajmniej, odpowiadają one chyba miejscowym npodobaniom. Warto by też zresztą sprawdzić dokładniej, kto mianowicie je sporządza, tj. kto nanizuje perły czy paciorki, bo zupełnie wątpliwe jest, aby wszystkie naszyjniki nadchodziły do rąk drobnych sprzedawców w postaci gotowej z miejskich warsztatów.

Przez a\ b', ć itd. symbolizujemy odwrócenie trójkąta wypełnionego daną barwą.

W obliczeniach z rysunków użyłem prawie wyłącznie rytmu barw obrąbków (względnie Unijnych ram) właściwych szlaków (haftowanych w bardzo nieraz zawiłe ornamenty).