klszesz058

795

ROZDZIAŁ U. PLASTYKA

Fig. 38. Stempel garncarski na osi. U góry wytłoczona ozdoba. Śatryśća pow. Nowogród Siewiersk, Ozernihow-szczyzna. Z. S. S. R. Mat. do etnologii i antropologii, Lwów.t. 21y22, r. 1929, s. 38.

końcu wyrzeźbiono względnie wykuto negatyw zdobniczego motywu, a drugi jest ślepy i przy stemplowaniu bywa pobijany z góry na dół dla zwiększenia ucisku. Stemplowa technika należy do niezmiernie dawnych; znamy ją już z odległych epok przedhistorycznych, a dziś jest rozpowszechniona nie tylko u Słowian i in. ludów Europy, lecz również w krajach egzotycznych. Słowianie — zwłaszcza północni^{1 2} — chętnie zdobili, a poniekąd i teraz jeszcze zdobią, w ten sposób przedmioty sporządzane z kory (łubu), z drewna, ze skóry (fig. 195), z gliny (fig. 38 u góry), z metalu (ob. np. fig. 94), a nawet z ciasta (cf. fig. 634). Oczywiście do zdobienia ciasta (— spotykamy się zaś z nim zarówno u Słowian południowych, jak i północnych —) niepotrzebne są tak mocne stemple, jak np. żelazne, przedstawione na fig. 37. Obok kościanych (fig. 36) wystarczają tu w zupełności drewniane, mające m. i. kształt płaskiej okrągławej tarczki z niewielką rękojeścią w rodzaju używanych przez Słowian bałkańskich'-. U garncarzy zamiast zwykłych stemplów niekiedy widujemy kółkowe w postaci wyobrażonej na fig. 38. Stemple stosowane do zdobienia metali, jako to siekier żelaznych (w stanie rozpalonym), blach mosiężnych itp., muszą być. rzecz prosta szczególnie mocne i odporne. Blachy stempluje się nimi w rozmaity sposób: uderzając lekko, otrzymuje wiejski artysta nieznacznie wgłębiony wzór; bijąc po stemplu mocniej, może — o ile podłożył pod blachę odpowiednio podatną podkładkę - uzyskać wzór na tyle głęboki, że widziany od strony odwrotnej tworzy rodzaj wypukłorzeźby; uderzając jeszcze silniej, powoduje przebicie blachy na wskroś, przy czym otwór zachowuje kształt zdobniczego motywu.

Wypukłe wzory można też otrzymać — przy zastosowaniu techniki stemplowej -- w drzewie. Drewno (najlepiej lipowe lub osikowe) moczy się w takich wypadkach naprzód w wodzie, aby dobrze napęczniało; następnie stempluje się w zwykły sposób i natychmiast zbeblowuje ślepą (nie ozdobioną tzn. nietkniętą przez stemplowanie) powierzchnię mn. w. do poziomu dna wygniecionych stemplowin. Po

1

   U Słowian południowych stemplowa technika jest na ogół mniej wzięta; w szczególności w Bośni i Hercegowinie należy zdaniom Óurćića do bardzo rzadko używanych w zdobnictwie.

2

   Ob. Werke der Volkskunst t. 2, r. 1914. s. 82 są. Jest rzeczą zajmującą, że zupełnie podobne tarczki są używane do zdobienia obrzędowego pieczywa w Skandynawii (cf. Fataburen, r. 1907, s. 179—84), a z drugiej strony, jak się zdaje, w północnej Afryce (w Algerii), ale tej wiadomości nie jestem niestety w możności sprawdzić tu w Wilnie.