mas021 bmp

brzegach dolnej Odry” ^m, a więc i zachodniopomorskich, z których odrębnością tym bardziej daleko nie może się porównać odrębność mazowiecka. Wzajemne wpływy poszczególnych narzeczy polskich miały w przyszłości wytworzyć mowę przejściową między gwarami Wielkopolski, Małopolski i Mazowsza na terytorium sieradzko-łęczyckim ^m; również objęta naszymi zainteresowaniami ziemia kujaw-sko-chełmińska wykazuje pewne cechy nawiązujące do Mazowsza, pozostając jeszcze w ramach wielkopolskiej grupy etnicznej¹. Szereg ważkich cech językowych przecina obszar Mazowsza, łącząc poszczególne jego części z sąsiednimi ziemiami polskimi ^m.

Najbardziej specyficzna mazowiecka cecha kulturowa — oSrębny obrządek grzebalny — nie obejmuje południowej części tej dzielnicy, językowo również mazowieckiej. Jeśli więc nie stanowiła ona przeszkody dla wspólnoty Mazow-szan „płockich” i „czerskich”, to również nie mogła jej stanowić we współżyciu wszystkich Mazowszan z resztą szczepów polskich, na co wskazuje także wytworzenie się przejściowych terytoriów na granicach mazowieckich z Wielkopolską i Małopolską¹¹¹. Jest więc chyba wykluczone, aby pewne, nieistotne nawet wobec odrębności pomorskich, specyficzne cechy mazowieckie mogły wytwarzać wyraźniejsze poczucie obcości, utrudniające współżycie. Historia XI w. zna wypadki, kiedy znacznie większe różnice etniczne w takim współżyciu nie przeszkadzały, jak np. udział Morawian w działaniach Chrobrego przeciw Niemcom i Czechom czy zespolenie w jedną narodowość szczepów ruskich.

/ Opinia o zapóźnieniu społecznym i ekonomicznym Mazowsza „prawem zasiedzenia” weszła na dobre do nauki polskiej, patrzącej na stan tej dzielnicy w okresie wczesno-feudalnym przez pryzmat późnośredniowiecznych stosunków^ powtarzano ją mechanicznie, chociaż wobec braku źródeł było to przed przeprowadzeniem szczegółowych badań archeologicznych co najmniej przedwczesne. W ostatnim dziesięcioleciu poddano systematycznym badaniom dopiero dwa czołowe stanowiska wczesnośredniowieczne na etnicznym Mazowszu: Stare Bródno i Płock²; do niedawna ńie było także, choćby niepełnego, syntetycznego wykazu grodzisk zarówno dla Mazowsza, jak i wschodnich Kujaw, w przeciwieństwie do Wielkopolski, Pomorza, Śląska i ziemi łęczycko-sieradzkiej ^{3 4 5 6}.- Stąd pojawiały się także zdania, wykorzystujące wzmiankę Galla o wielkim zaludnieniu Mazowsza za Miecława, które późniejsze zacofanie kraju j kładły na karb dłuższego zachowania na Mazowszu sto- i sunków wczesnośredniowiecznych, w rezultacie słabego tyl- [ ko udziału w procesach gospodarczych.. XIII i XIV w.; i w czasach wcześniejszych nie odbiegałoby ono od reszty dzielnic polskich ¹²°. Jakkolwiek przekaz Galla jest wieloznaczny ^m, nie można pomijać milczeniem jedynej pisanej wskazówki, odnoszącej się do XI—XII w.

Badania źródłowe nad stanem rolnictwa w Polsce w pierwszej połowie XIII w., przeprowadzone przez Henryka Łowmiańskiego, nie wykazały odrębności Mazowsza w tej dziedzinie w stosunku do innych dzielnic polskich. To samo da się powiedzieć również o Kujawach, wchodzących przecież w skład dzielnicy Miecława¹²*. Dość równomiernie, jak się zdaje, rozwijał się w Polsce wczesnofeudalnej także proces powstawania miast⁷.

43

1

na T. Lehr-Spławiński, Jązyk polski, s. 61-h63. Interesująca jest wypowiedź P. Zwolińskiego, Kwart. Hist. LXVII (1960), nr 4, s. 1073, o istniejącym już ok. 1000 r. „podziale na północ 1 południe, tzn. Wielkopolską z Mazowszem i Małopolską”.

U4 Tamże, s, 71.

H3 J. Natanson-Leski, Zarys, s. 89.

. 113 Tamże, s. 268.

U7 R. Jakimowicz, Okres wczegnohistoryczny, g. 412—413, wspomina o wpływie kulturowym Mazowsza na Kujawy i północną Małopolską.

2

ii* Trzecie stanowisko, Błonie-Rokitno, okazało się grodem pochodzącym dopiero z XIII w.

3

u* Na zaniedbanie badań archeologicznych na Mazowszu zwraca uwagę A. Gieysztor, Geneza, s. 126. Również S. Fazyra, o.c., s. 6, uwa-ża Mazowsze za „najmniej zbadane i opracowane ze wszystkich dzielnic /’ Polski piastowskiej*'.

4

130 h. Łowmiański, Podstawy gospodarcze formowania się państw słowiańskich, Warszawa 1953, s. 240—242, s. Fazyra, o.c., s. 6. znaczne ,* zaludnienie wczesnośredniowiecznego Mazowsza podkreśla także K. Tymieniecki, Początki, s. 40. który szereg prac poświęcił właśnie archaizmowi tej dzielnicy w późniejszym średniowieczu.

5

Gęste zaludnienie Mazowsza tłumaczył Gall napływem ludności . . * zewnątrz.

6

m H. Łowmiański. Podstawy, s. 62—83. Por. charakterystykę stanu /rolnictwa w osadzie z X—XI w. w Bródnie Starym koło. Warszawy, : ■ K. Musianowicz, Gród i osada, s. 84; podobnie charakteryzuje się ów-^fv«zesny stopień rozwoju rolnictwa w całej Polsce.

7

■ 133. a. Gieysztor, Geneza, s. 128. Podobnie S. Pazyra, o. c.. s. 54—05.