Image (53)

L>66

OWEN GREENE

być wykorzystywane w taki sam sposób w odniesieniu do interesującej nas tu dziedziny. W praktyce ustalone perspektywy wymagają często znacznej rewizji, aby mogły we właściwy sposób oddać szczególne cechy rozlicznych zagadnień środowiska naturalnego.

Jeden z przykładów to znaczenie i rola państw. Dominującą tradycją w Stosunkach Międzynarodowych jest tradycja państwocentryczna, której centralny punkt stanowi koncepcja suwerenności, a także przekonanie, że państwa są głównymi aktorami w sprawach międzynarodowych oraz że polityka międzynarodowa jest wprawiana w ruch głównie przez owe państwa podążające za swym interesem (zob. rozdz. 7). Tymczasem transnarodowe problemy środowiska naturalnego niosą poważne wyzwania dla tradycyjnych koncepcji, rodząc pytania co do granic suwerenności państwa. Co więcej, międzynarodowe problemy środowiskowe rzadko bywają wywoływane przez przemyślane działania polityczne państw; są one raczej nieumyślnymi skutkami ubocznymi szerszych procesów społeczno-ekonomicznych: Liczni i różnorodni aktorzy niepaństwowi - włączając w to korporacje, władze lokalne, instytucje finansowe, grapy społeczne oraz jednostki - są co najmniej lak ważni jako aktorzy odgrywający rolę w tym procesie, jak państwa.

Jcsl jednak prawdą, że państwa zachowały swą stosunkowo uprzywilejowaną pozycję w polityce międzynarodowej będącej odpowiedzią na globalne problemy środowisku milurulncgo. Choć państwa i ich rządy generalnie nie kontrolują bezpośrednio kwuslii ekonomicznych, społecznych i ekologicznych, mają jednak suwerenną władzę legislacyjną na swym terytorium i stąd muszą odgrywać centralną rolę we wprowadzaniu jakichkolwiek regulacji dotyczących środowiska naturalnego. Zatem chociaż pojawienie się problemów ekologicznych rodzi pytania co do siły i suwerenności państwa, odpowiedź nu (c problemy może często rozszerzyć i wzmocnić niektóre aspekty jego wliulzy oraz zaangażowanie w sprawy społeczeństwa. Co więcej, w stopniu, w jakim porozumienia międzynarodowe są ważne dla wypracowanych w drodze współpracy re-ukcji na problemy środowiska naturalnego, dyplomacja państw ma istotne znaczenie i są one uprawnionymi stronami wszelkich traktatów.

Jednak, o czym już wspomnieliśmy, w polityce stanowiącej odpowiedź na międzynarodowe problemy ekologiczne istotne znaczenie mąjąrównież aktorzy niepaństwowi. Organizacje ponadnarodowe (suprcmational organizationś), takie jak UE, odgrywają obok państw podstawową rolę w środowisku międzynarodowym, mogą również regulować działania w swych państwach członkowskich. Sama UE jest stronąpewnej liczby traktatów międzynarodowych dotyczących środowiska naturalnego. Organizacje międzynarodowe, międzynarodowe instytucje finansowe, organizacje transnarodowe (takie jak zrzeszenia przemysłowców czy ekologiczne organizacje pozarządowe - NGOs), ruchy społeczne, grupy kobiet, konsumentów i naukowców - wszystkie one mogą mieć zasadnicze znaczenie. Nawet w wypadku negocjacji w sprawie międzynarodowych porozumień dotyczących środowiska naturalnego istnieje wiele przykładów, w których aktorzy niepaństwowi odgrywali wiodącą rolę. Co więcej, w miarę jak państwa są coraz głębiej oplątywane przez międzynarodowe instytucje i reżimy utworzone w celu radzenia sobie z problemami środowiskowymi, proces podejmowania decyzji politycznych często nabiera transnarodowego lub międzynarodowego wymiaru, który w praktyce może w znacznym stopniu ograniczyć autonomię państw.

Ostatecznie wprowadzanie międzynarodowych zobowiązań w kwestii środowiska naturalnego musi zwykle zawierać połączenie międzynarodowych instytucji, państw oraz organizacji transnarodowych i wewnętrznych. Ograniczenie zanieczyszczenia atmosfery czy mórz rzadko można osiągnąć bezpośrednio za pomocy decyzji rządu, tak

Kwestie ochrony środowiska

567

jak dzieje się to w sferze kontroli zbrojeń w wypadku decyzji o wycofaniu z użycia rakiet czy zdemobilizowania dywizji czołgów. W grę wchodzi tu skomplikowany proces zzniany wielu, często silnie ugruntowanych przedsięwzięć przemysłowych i społecznych, w które zaangażowane są grupy pozarządowe, władze lokalne oraz poszczególne jednostki.

Studia nad międzynarodową polityką ochrony środowiska obligują nas do wzięcia pod uwagę wielu aktorów niepaństwowych oraz zrewidowania znaczenia i roli państw; przynosząonerównieżpytanie o powiązania między „międzynarodową” a „wewnętrzną” sferą polityki. Liczne paradygmaty w teorii SM rozwinęły się na podstawie radykalnego rozróżnienia obu tych sfer. Jednak globalne kwestie środowiska naturalnego obejmują różne powiązania między lokalnymi, narodowymi i międzynarodowymi procesami, które stawiają pod znakiem zapytania wyżej wspomniane rozróżnienie. Jest tak nie tylko w odniesieniu do wzorców przyczynowo-skutkowych w obrębie zagadnień środowiska naturalnego we współzależnym świecie, lecz także w wypadku reagowania na te problemy. Transnarodowe organizacje i sieci - np. ekologiczne NGOs, korporacje wielonarodowe, instytucje finansowe, naukowcy - zwykle odgrywają tu dość dużą rolę, która ze swej natury przekracza granice państwowe. Dochodzi do zamazania granicy między tym, co międzynarodowe, a tym, co krajowe. Organizacje międzynarodowe mogą być czasem zaangażowane bezpośrednio w projekty lokalne, w których obecność państw jenl jedynie nominalna. Związek między instytucjami i organizacjami międzynarodowymi, państwami, aktorami niepaństwowymi jest w tym kontekście, rzecz jasiifl, skomplikowany, zwłaszcza wtedy, gdy w grę wchodzi wprowadzenie w życie międzynarodowych programów ochrony środowiska naturalnego.

Trzecią kwestią, która wynika z badań nad międzynarodowymi zagadnieniami środowiska dla stosunków międzynarodowych, jest relacja między wiedzą, silą i interesami. Wiedza naukowa bądź też ekspercka pełni często w polityce ekologicznej szczególnie istotną rolę. Ostrożne, naukowe monitorowanie i modelowanie środowiska naturalnego jest zazwyczaj potrzebne, aby można było zidentyfikować i ocenić problemy oraz nakreślić ramy debat dotyczących odpowiedzi na nie. „Wiedza” pomaga ustalać programy działania, kształtuje wzorce wpływu {influence) i siły oraz ocenia głównych aktorów co do ich priorytetów i interesów. Oczywiście istnieje w nauce pewien znaczący margines niepewności co do problemów, konsekwencji oraz skutecznych reakcji. Mimo to wpływ społeczności naukowców i ekspertów pozostaje zasadniczy. Międzynarodowe kwestie środowiska naturalnego dostarczają istotnego pola badawczego w zakresie interakcji, w jakie wchodzą ze sobą stosunki siły, wzory interesów, wiedza i proces jej zdobywania oraz wartości, aby dać ostateczne wyniki. Próby wytłumaczenia rezultatów międzynarodowych debat dotyczących środowiska naturalnego na podstawie zaledwie jednego czy dwu wyżej wymienionych czynników zwykle kończyły się niepowodzeniem.

W 1968 roku Garrett Hardin przedstawił model, który wyjaśnia, dlaczego społeczności mogą nadmiernie eksploatować wspólne zasoby środowiska naturalnego nawet wtedy, gdy zdają sobie sprawę z tego, co czynią, i są świadome, że jest to sprzeczne z ich długoterminowymi interesami (Hardin 1968). Model ten znany jest dość szeroko jako „tragedia wspólnych zasobów” (tragedy ofthe commons).