Image (91)

182

MICHAEL COX

ani ONZ. Wojna odsłoniła też głębokie podziały w samej Europie, gdzie niektóre kraje znacznie wyraźniej niż inne opowiedziały się za zasadą samostanowienia i rozpadem Jugosławii. Lekceważeniem stanowiska sojuszników wyróżniły się przede wszystkim Niemcy, obstając przy uznaniu niepodległości Bośni, które w przekonaniu niektórych zaogniało wówczas sytuację zamiast ją ustabilizować.

Rozszerzenie NATO

Trzecia wojna bałkańska, weryfikując ambicje europejskiej polityki zagranicznej, uwypuklała też kluczowe wciąż znaczenie Stanów Zjednoczonych dla nowego ładu europejskiego. Kto szuka w historii ciągłości, znajdzie znakomity jej przykład w tym, jak Europa w kwestii swojego bezpieczeństwa pozostała po zakończeniu zimnej wojny nadal uzależniona od USA. Jeśli zaś uznamy, że jeden czyn znaczy więcej niż tysiąc słów, (o do najważniejszych wydarzeń w Europie po 1989 roku należy zaliczyć decyzję USA o rozszerzeniu NATO i otwarcie drzwi do pełnego członkostwa przed grupą państw należących dawniej do Układu Warszawskiego: Polską, Czechami i Węgrami, które przyjęło w 1999 roku, oraz trzema republikami bałtyckimi, Bułgarią i Rumunią, włączonymi pięć lal później'. O przewrotności historii świadczy, że bezpośrednio po 1989 roku Waszyngton nie miał wcale takich zamiarów. Dopiero zbieg kilku okoliczności - niepewnej sytuacji w Rosji, nacisków na Clintona ze strony republikańskiej opozycji i oburzenia A mety kimów na indolencję Europy na jej własnym, bałkańskim podwórku - przekonał .Siany /jednoczone, źe nie mają innego wyjścia. W 1994 roku podjęto więc stosowną decyzję. u 12 marca 1999 roku Madelaine Albright formalnie powitała nowych, środkowo-iiumpejskicli członków Sojuszu. Trudno przecenić znaczenie tego kroku, potwierdzającego silni) obecność Stanów Zjednoczonych w Europie, przez wielu zawsze pożądaną, dlii niektórych niespodziewaną, a dla garstki nieprzejednanych - oburzającą. Niezależnie od istnienia lub braku radzieckiego zagrożenia Stany Zjednoczone pozostały więc w Europie potęgą numer jeden, i to w dodatku... na zaproszenie.

Ramka 6.10 Nowy gmach bezpieczeństwa w Europie?

„Dwa razy w ciągu ostatniego stulecia Ameryka wysyłała swych chłopców do Europy, aby walczyli, a często także ginęli za jej wolność, Warto pamiętać, że w żadnym z tych przypadków wrogiem nie był komunizm ani Związek Radziecki. Jeśli dziś jedno i drugie upadło, nie zamyka to naszej wspólnej sprawy, gdyż jest ona starsza niż zimna wojna i będzie trwała także po jej zakończeniu. Stany Zjednoczone nadal potrzebują Europy, podobnie jak Europa potrzebuje Stanów Zjednoczonych".

Malcolm Rifkind, NATO Review 2 (marzec 1995), s. 8

K^r:;:iv f ■ f^:.?

< Europa była i jest ważnym poligonem sprawdzającym główne teorie SM - liberalizm i realizm, Głównym problemem politycznym, przed jakim stanęła Europa po 1989 roku, było przeprowadzenie procesu zjednoczenia Niemiec.

² W 2004 roku NATO rozszerzyło się także o Słowację i Słowenię (przyp. red. nauk.).

Od zimnej wojny do wojny z terroryzmem

183

*    Za poszerzeniem i integracją europejskiej przestrzeni ekonomicznej nie nadąża rozwój Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa,

*    Upadek Jugosławii okazał się dla Unii Europejskiej poważnym egzaminem, którego nie zdała.

*    Stany Zjednoczone pozostają głównym gwarantem bezpieczeństwa w Europie.

Utrzymujący się podział na Północ t Południe

Niektóre podstawowe skądinąd kwestie stosunków międzynarodowych z trudem torują sobie drogę do dyskusji naukowych. Działo się tak również w okresie zimnej wojny, gdy większość uczonych niemal całkowicie zaprzątał - i trudno się temu dziwić - strategiczny wymiar stosunków między dwoma supermocarstwami i rozlewanie się tego konfliktu na pozostałe regiony świata.

Z tej perspektywy nie liczył się świat jako taki, lecz jego rola w starciu dwóch głównych aktorów - Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Znakomitą ilustracją tego podejścia jest kariera terminu Trzeci Świat (Third World) - mglistego pojęcia wywodzącego się z lat 50,, które dla dwóch pierwszych światów (tj. świata demokracji i kapitalizmu oraz świata komunizmu i planowania) miało w każdym razie tę niewątpliwą zaletę, że odsyłało kraje słabiej rozwinięte na właściwe dla nich miejsce na dole drabiny rozwoju politycznego i ekonomicznego.

Przynajmniej część badaczy znalazła kilka powodów, by zwątpić z czasem w poilsln wowąprzydatność pojęcia Trzeci Świat. W najbardziej oczywisty sposób dozuklUflU/u* wał je upadek popularnej wcześniej w Trzecim Święcie koncepcji skutecznego rozwoju gospodarczego poza światowym systemem rynkowym. Odwrót od niej tozpocztti się z nadejściem lat 80. Od tego momentu kolejne kraje, od Meksyku po Indio, rezygnowały z polityki samowystarczalności (autarkii) ekonomicznej, /ustępując ją popie Utną przez Zachód strategią otwartości rynkowej. Inną przyczyną zużyciu się pojęciu Trzeci Świat był sam kres zimnej wojny, który pozostawił w próżni ideę niczamigHżowBJiiń (non-alignment)_} a co więcej, zniwelował układ, w którym świut „trzeci" istniał obok dwóch pierwszych. Kolejne zastrzeżenie językowe głosiło, że Trzeci Świat to niezwykło rozciągliwe pojęcie, w którym mieszczą się kraje tak niepodobne do siebie, jak Hol-swana i Argentyna, zróżnicowane wewnętrznie kontynenty Ameryki Łacińskiej i Afryki, wreszcie regiony odległe od siebie kulturowo i przeciwstawne ekonomicznie, by wspomnieć zasobny w ropę Bliski Wschód i zależny od jej importu subkonlynent indyjski. Wielu badaczy (choć nie wszyscy) doszło w tej sytuacji do niepozbawionego słuszności wniosku, że idea Trzeciego Świata powinna powędrować do lamusa.

Zarzucenie pojęcia nie zmieniało jednak prymitywnych warunków życia, w jakich w latach 90. wciąż żyła znaczna większość ludności świata. Argumenty wysuwane przez poszczególnych komentatorów przy całym ich zróżnicowaniu sprowadzają się do bezprecedensowego w swej powszechności ignorowania prostego faktu, że świat wciąż dzieli się na stosunkowo bogatą Północ, gdzie koncentruje się większość działalności gospodarczej, i bardzo biedne, omijane przez przedsiębiorczość Południe. Koniec zimnej wojny i upadek komunizmu zmienił pod tym względem bardzo niewiele. Nie brak nawet głosów, że sytuacja właściwie się pogorszyła, a to wskutek poddania krajów słabiej rozwiniętych pełniejszej niż dotąd kontroli Zachodu i różnych jego instytucji