Image (99)

166

MICHAEL COX

i porządkującą w stosunku do kwestii wewnętrznych, które z kolei -jego zdaniem - są warunkowane w swych priorytetach interesami elity, żądnej eksportu amerykańskich wartości na cały świat.

Zupełnie inny typ teorii radykalnych reprezentuje Kanadyjczyk Robert Cox, który z International Labour Office trafił na York University w jego rodzinnym kraju. Podobnie jak w wypadku Chomsky’ego, obrazoburcze poglądy Coxa ukształtowały się poza kręgiem, jak sam mówi, „prądów myślowych dominujących w dziedzinie stosunków międzynarodowych”, z czasem jednak zdołał zbudować wokół siebie niemałe stronnictwo naukowe. Podlegał różnorodnym wpływom - Giambattisty Vica, Georgesa Sorela, Maxa Webera, Karla Polanyiego, Fernanda Braudela, Antonio Gramsciego i E.H. Carra - a sam miał wpływ na poglądy wielu innych krytycznie nastawionych ekonomistów politycznych, wśród nich postaci tak wybitnych, jak Stephen Gili, Kees van der Pijl i Craig Murphy.

Główne prace Coxa ukazały się w większości przed końcem zimnej wojny, niemniej pozostaje on ważnym źródłem refleksji nad ogólnym charakterem nowego ładu światowego. Najważniejsze jego tezy można ująć w czterech punktach. Po pierwsze, decydujące przekształcenie w polityce światowej nastąpiło nie w roku 1989 czy 1991, lecz w połowie lat 70., gdy w następstwie światowego kryzysu gospodarczego doszło do zasadniczego zwrotu od keynesowskiej polityki wzrostu przemysłowego, nastawionej na budowę państwa dobrobytu (welfare State), w kierunku znacznie silniejszej niż uprzednio alirnmeji wolnego rynku. Po drugie, przekształcenie to przyniosło poważne zyski grupom zamożnym i krajom rozwiniętym gospodarczo, lecz dla większości oznaczało ogromny wzrost nędzy i niedostatku. Po trzecie, choć po 1989 roku na pewno wiele się zmieniło, to w przeważającej mierze warunki ukształtowane podczas zimnej wojny zwodnicze ideologie, różne formy kontroli, aparaty państwowe - pozostały takie same. l’o ez.warlc wreszcie, chociaż rewolucja robotnicza w klasycznym marksistowskim znaczeniu jest obecnie zupełnie nierealna, to jednak globalizacja jest nadal narażona na wyzwania emancypacyjne.

Ostatni z tych tematów miał zostać później podjęty przez trzecią omawianą tu postać z kręgu radykalnego - publicystkę i wykładowczynię Naomi Klein, wykształconą

Ramka 6.4 Sceptyczne spojrzenie Noama Chomsky'ego na pozimnowojenne „interwencje humanitarne"

„Z odwrotnej perspektywy «nowy interwencjonizm* okazuje się być powrotem do dobrze znanej melodii, odkurzoną wersją tradycyjnych zasad, odłożonych na bok w czasach systemu dwubiegunowego, który pozostawiał miejsce dta niezaangażowania - kategorii skutecznie unicestwionej przez zanik jednego z dwóch biegunów. ZSRR, a w pewnym stopniu także Chiny, ograniczały swobodę ruchu zachodnich mocarstw w ich tradycyjnych domenach, nie tylko na zasadzie odstraszania swym potencjałem wojskowym, ale tez przez ich okresową, co prawda interesowną, gotowość udzielania poparcia ofiarom intryg czy agresji Zachodu, Wobec wyczerpywania się odstraszającej siły, jaką dysponował ZSRR, zwycięzcy zimnej wojny uzyskali większą swobodę urzeczywistniania swej woli pod pozorem szlachetnych intencji, a w istocie dla realizacji interesów' rodem spoza tradycji orwitcenia".

Noam Chomsky, The New Mititary Humanizm (Common Courage Press, Monroe 1999), s. 11

Od zimnej wojny do wojny z terroryzmem

167

w Kanadzie w zakresie dziennikarstwa. Autorce tej brakowało wprawdzie siły intelektualnej Chomsky’ego czy analitycznej precyzji Coxa, niemniej zdobyła ogromny, choć może chwilowy wpływ na sposób myślenia o nowoczesnej kulturze materialnej młodego pokolenia aktywistów. Także Klein można określić jako publicznie zaangażowaną intelektualistkę spoza głównego nurtu życia akademickiego, która, za sprawą cudownie potoczystego języka, niewyczerpanej energii, ciekawych wykładów i mistrzostwa w wykorzystywaniu Internetu, uczyniła może więcej dla antyglobalizmu niż wszyscy zaangażowani w tę sprawę naukowcy razem wzięci. Okazała też rzadki rozsądek, pisząc książki krótkie i o chwytliwych tytułach, jak słynne No Logo (2004), co pozwoliło jej trafiać do bardzo szerokiego kręgu odbiorców. No Logo zrobiło oszałamiającą karierę wydawniczą, zachwyceni krytycy nie szczędzili mu laurek w rodzaju ,JLapitał nowego ruchu antykorporacyjnego” czy „świetnie poprowadzone oskarżenie ponowoczesnego kapitalizmu”. Wkrótce książka została przetłumaczona na 21 języków, wydana w 25 krajach i uznana za manifest epoki.

Przesłanie No Logo było tak proste, że niektórym wydało się prostackie: nowy ład świata - dowodziła Klein - zamiast globalnej emancypacji przyniósł globalny rozbój. „Globalna gospodarka znanych wszystkim firm, Gapa, Starbucka czy Microsoftu, jaka nastała w wieku informacji, nie jest aż taka różowa, jak miała być” - oceniała autorka. Źródłem pociechy stawało się w tej sytuacji nastawienie antykorporacyjne, rodzące się na gruncie nowej świadomości etycznej, w której ujawniała się coraz większa niechęć do świata zdominowanego przez markę i jej logo. Nastawienie takie nic może nie wzbudzić „potężnej fali sprzeciwu wymierzonego w międzynarodowe korporacje, u zwłas/ozn le z nich, do których należą najbardziej znane marki", W rezullaeie wyłoni się przekn^{1 2} nuje Klein - nowy ład polityczny, ani wyraźnie socjalistyczny, ani Npeeyllcznio knpilali² styczny, który pozwoli zdusić przerost globalizacji, tworząc przez to podstawy hardziej wartościowej i autentycznej kultury politycznej.

1

Kluczowe tezy

*    Wybitni przedstawiciele radykalnych teorii SM często wypracowywali swo koncepcja n« uhociu głównego nurtu tęj nauki, a nawet w opozycji do niego.

*    Słynny i poczytny amerykański pisarz Noam Chomsky wychodzi w swej krytyce „amerykańskiego imperium" od stwierdzenia iluzoryczności nowego ładu światowego, w którym jedyną poważną zmianą jest wzrost swobody Stanów Zjednoczonych w ich postępowaniu na scenie międzynarodowej,

2

   Roberta Coxa różni od Chomsky'ego bardziej ustałona pozycja w dyscyplinie ekonomii politycznej, łączy ich natomiast przekonanie o trwałości struktur hegemonii ukształtowanych w poprzedniej epoce.

Naomi Klein nie bada stosunków międzynarodowych w sposób naukowy. Jej teksty i wystąpienia,

wpisujące się w ruch antyglobalistyczny, podyktowane są raczej pragnieniem sprzeciwu wobec konsumeryzmu i rozwoju bezdusznych korporacji.