1 (91) 2

182 Omówienie syntetyczne

one w różnorodnych formach, bądź jako ilustracja naukowych lub popularnych zarysów historii piśmiennictwa polskiego, bądź też jako zespół o układach stosownych do ówcześnie przyjętej teorii literatury. Wyszło ich kilkadziesiąt i chociaż nie były dopuszczone do szkół, jednak duże nakłady i wznowienia świadczą o docieraniu do szerokiego kręgu odbiorców, zapotrzebowaniu na ten zespół lektur.

Do najcenniejszych należy wydany przez Jana Juliana Szczepańskiego, przyjaciela Jachowicza, sześciot omowy wybór pt. Polihymnia, czyli piękności poezji autorów tegoczesnych dla miłośników literatury polskiej (1827). Redaktorowi tomu chodziło przede wszystkim o danie młodzieży spod zaboru austriackiego rodzimej twórczości i ukazanie poziomu polskiej poezji tym, którzy byli często zafascynowani rozwojem obcej literatury. Szczepański uwzględnił głównie autorów sobie współczesnych — pierwsze pokolenie romantyków. W tomie drugim znalazł się duży zasób utworów J. Zaleskiego, w trzecim — teksty K. Brodzińskiego, E. Odyńca, a cały tom czwarty ogarnął dorobek ówczesny Mickiewicza, poza Grażyną i wierszem Do Lelewela, widocznie nie przepuszczonymi przez cenzurę. Tu ukazał się pierwodruk Ody do młodości. Nakład rozszedł się natychmiast, rozkupiony przez młodych. Jako lekturę dla młodzieży po raz pierwszy wprowadził balladę Powrót taty profesor gimnazjum w Poznaniu, J. Fr. Królikowski do podręcznika pt. Rys poetycki...(1828) i odtąd na stałe ten wiersz o religijnym nastroju wszedł do czytanek dziecięcych.

Najcenniejszym, z dużym znawstwem przygotowanym podręcznikiem z dedykacją „Dobrej i miłującej młodzieży książkę tę poświęcam”, były wypisy o 647 stronach pt. Nauka poezji zawierająca teorię poezji i jej rodzajów oraz znaczny zbiór najcelniejszych wzorów poezji polskiej do teorii zastosowany (1845). Całość ułożył filolog — Hipolit Cegielski (1813—1868) na rok przed usunięciem go ze stanowiska nauczyciela za odmówienie przeprowadzenia w kwaterach uczniów rewizji. Zasłużył się potem w rozwoju przemysłu poznańskiego w okresie gruntującego się kapitalizmu. Wybór tekstów obejmował epokę od Kochanowskiego, poprzez okres stanisławowski, z najszerszym uwzględnieniem przedstawicieli Romantyzmu, a wśród nich Mickiewicza. Wiele pozycji ukazało się tu — w podręcznikowym wydaniu dla młodzieży — po raz pierwszy. Pomnożone zostały ballady, wiersze liryczne, weszły duże całości: Grażyna, zespół fragmentów z Konrada Wallenroda, Improwizacja z III części Dziadów. Otwarta została droga do Pana Tadeusza po kontrowersyjnej dyskusji na łamach prasy. Wybór harmonijnie złożonych partii, z wydobyciem patriotyczno-obywatelskich wątków, a pominięciem politycznych aluzji włączono pod tytułem Soplica, z zawiłym podaniem nazwiska autora, zapewne ze względu na możliwość przenikania książki do innych zaborów. Ze współczesnych poetów autor zamieścił utwory Słowackiego, dotychczas nie wydawane w tego rodzaju zbiorach, jak również i twórców z młodszego pokolenia — L. Siemieńskiego, K. Balińskiego, N. Żmichowskiej. Wypisy Cegielskiego odegrały wielką rolę w wychowaniu młodzieży na terenie wszystkich ziem polskich, okrawano je zależnie od politycznej sytuacji. Czwarte, rozszerzone wydanie wydał profesor dr Władysław Nehring w roku 1869 w 795 stronicach, przywracając tytuł Pan Tadeusz fragmentom ot. Soplica.

Do zestawu lektury tekstów polskich pisanych dla dzieci i młodzieży oraz wybranych z literatury uniwersalnej ciągle dochodziła, oczywiście, literatura obca. Były to pozycje adresowane do młodego odbiorcy, a także przechwytywane, jak np. seria powieści Waltera Scotta, Wiktora Hugo, parę pozycji George Sand. W 1855 r. opracowano u nas dla dzieci Don Kichota Cervante-sa. W dalszym ciągu ukazywały się, ale sporadycznie, dawniejsze tytuły -powodzeniem cieszył się Telemak, wznawiany w tłumaczeniu Trotza i in. (do r. 1860 ok. 10 wydań.) Przedrukowywano też „podróże dydaktyczne” naśladujące Fćnelona. Tłumaczono Robinsona szwajcarskiego Wyssą (1832, 1852), Małego Robinsona paryskiego Eugenii Foa (1857).

O literaturze francuskiej zaczęła informować z Paryża Tańska-Hoffma-nowa, która przedtem przełożyła już parę pozycji.

Dobór tłumaczeń był raczej przypadkowy, nie wprowadzano najcenniejszych pozycji dla dzieci, w dalszym ciągu poza ogólnikowymi omówieniami nie ukazała się całość bajek Perraulta(fw ocenie tłumaczeń znawcy literatury dla dzieci skarżą się na zalew przekładów i przeróbek z książeczek niemieckich, chociaż doceniają pozycje Ch. Schmida.

Znana już powszechnie w Europie Historia dziadka do orzechów E. T. Amadeusza Hoffmana ze zbioru fantastycznych opowieści Nussnecker uncl Mausekónig (1816) wychodzi w przekładzie polskim w 1846 roku (Lipsk, tekst polski i francuski — podstawę stanowiło opracowanie w wersji francuskiej dokonane przez A. Dumasa). Z utworów F. Hoffmanna składa tomik T. Nowosielski pt. Złota książeczka, czyli zbiór ciekawych i nauczających powiastek (Warszawa 1853).

Opowieści barona Miinchhausena ukażą się jako Pana Prawdzieckiego z Wymyslowa dziwne przygody na lądzie i morzu z wyjaśnieniem w podtytule: przez niego samego w wesołym gronie przyjaciół opowiedziane, a przez jednego z tychże skreślone (Wrocław 1847). W naszych czasach Przygody Miinch-