1 (135)

270 Omówienie syntetyczne

-przygodowej tworzą książki polarne Aliny i Czesława Centkiewiczów, powieści lotnicze Janusza Meissnera, reportaże z podróży Mariana Brandysa i Moniki Warneńskiej oraz utwory pamiętnikarsko-reportażowe Krzysztofa Czyżewskiego, Zbigniewa Nienackiego i Macieja Zimińskiego. Poświęcone głównie przejawom współczesnego życia w innych krajach i na obcych kontynentach, proponują — w opozycji do wyeksploatowanych w tej odmianie gatunkowej struktur literackich — odmienne formy przekazu literackiego, typowe dla literatury faktu i ambitnej publicystyki.

W części prozy podróżniczo-przygodowej przekształceniom będzie podlegała konwencja samej podróży i przygody. W niektórych na przykład utworach Wojciecha Żukrowskiego, Mariana L.~Bielickiego i Macieja Kuczyńskiego narratora z zewnątrz, który zwiedza i przedstawia życie w egzotycznych krajach, zastąpi autochton. Jego relacja będzie sugerowała, iż to, co stanowi przedmiot literackiej opowieści, jest na pevyno miarodajne i prawdziwe.

Przygoda w czasach ostatnich nie będzie cechą dystynktywną li tylko prozy podróżniczej. Wyraźne piętno wyciśnie ona zwłaszcza na prozie sensacyjno-kryminalnej, która —jako samoistna odmiana beletrystyki dla młodych — stała.się trwałym elementem współczesnego życia literackiego dopiero po 1956 roku.

Ten typ prozy z powodzeniem uprawiają: Edmund Niziurski, Adam Bahdaj -— autorzy powieści i opowiadań z młodocianymi detektywami i wątkami kryminalnymi o charakterze humorystyczno-groteskowym; Zbigniew Nienacki — twórca książek o znacznych wartościach poznawczych z intrygą kryminalną „na serio” i detektywem ze świata dorosłych, któremu w ujawnianiu przestępstwa pomaga młodzież; Stanisław Kowalewski — autor książek sensacyjno-kryminalnych z ambicjami psychologicznymi. Książki sensacyjno-kryminalne dla młodzieży, głównie o ochronie dzieł sztuki, piszą także: Stanisława Platówna, Marta Tomaszewska i Andrzej Maria Nadel.

W „młodzieżowej” odmianie prozy kryminalnej, bliskiej beletrystyce obyczajowej, mamy do czynienia przede wszystkim z utworami Sensacyjno--detektywistycznymi. w których rzeczywistość literacka prezentowana jest z humorystycznym dystansem, w konwencji żartobliwej. Ten typ wypowiedzi zbliża prozę rozrywkową dla młodzieży ku grotesce i bywa wykorzystywany dla sparodiowania istoty gatunku. Autorzy „młodzieżowych” kryminałów, mając na uwadze adresata, troszczą się nie tylko o ich literacką atrakcyjność, ale także o właściwy sens wychowawczy.

We współczesnej prozie dla dzieci i młodzieży poczesne miejsce zajmują książki o tematyce przyrodniczej. Adresowane głównie do najmłodszego czytelnika, uczą miłości do świata przyrody, kształcą kulturę uczuć i wrażliwość na piękno otaczającego świata. Najczęściej są to jednak teksty pozbawione elementów fabularnych, stąd bliższe literaturze popularnonaukowej niż beletrystyce. Chlubny wyjątek stanowią tu m. in. utwory Ireny Jurgielewi-czowej i Marii Kownackiej, które umiejętnie zespalając fikcję literacką z autentyczną wiedzą o najbliższym środowisku dziecka, ukazują rzeczywistość przyrodniczą w emocjonalnych obrazach literackich.

Zmiany w polityce wydawniczej po 1956 roku w sposób korzystny zmodyfikowały sytuację w dziedzinie przekładów. W najnowszym piśmiennictwie dla dzieci i młodzieży pojawiły się mianowicie teksty ze wszystkich prawie literatur obcych. Prócz utworów popularnych pisarzy radzieckich i autorów z krajó\y socjalistycznych zaczęto w szerokim zakresie tłumaczyć książki postępowych pisarzy zachodnioeuropejskich, skandynawskich, amerykań--skich, australijskich, a także twórców z różnych krajów kontynentu azjatyckiego. Nie sięgnięto jedynie do skromnego, i nie. liczącego się jeszcze w światowej kulturze, dorobku literackiego młodych krajów afrykańskich. Wzrost ilościowy przekładów (w porównaniu z okresem poprzednim) nie doprowadził jednak na rynku wydawniczym do zachwiania racjonalnych proporcji między twórczością oryginalną a literaturą obcą. Proza rodzima, •dzięki dynamicznemu rozwojowi, zajęła tym razem w lekturach młodzieżowych pozycję wyraźnie uprzywilejowaną.

Wśród przekładów pojawiły się ambitne książki o życiu młodego pokolenia w rozmaitych krajach współczesnego świata, nasycone treściami społecznymi, obyczajowymi i psychologicznymi — m. in. utwory norweskich pisarek: Aimee Sommerfelt i Babbis Friis Baastad, szwedzkiej pisarki Astrid Lindgren, pisarza z NRD Karola Brucknera, hinduskiego pisarza Natha Sudhina Ghose, francuskich autorów: Paula Berny, Jean Jacąuesa Sempego i Rene Goscinny’ego, czeskich pisarzy: Andrzeja Sekory i Heleny Śmahelowej, słowackiego autora L’udo Ondrejova, węgierskiej pisarki Magdy Szabo, radzieckich pisarzy: W. Frołowa, Włodzimierza Dobriakowa, Andrzeja Bitowa, Sergiusza Golicyna, Zusanny Gieorgiewskiej, Iwana Wasilenki i Aka-kija Ceretelego, bułgarskiego pisarza Iwana Martinowa i in. Pisarze ci wnieśli do naszej literatury wiele wartości, wzbogacili ją o nowe treści humanistyczne i moralne, poszerzyli wiedzę naszej młodzieży o obyczajach, kulturze i stosunkach społeczno-politycznych w wielu krajach współczesnej Europy i innych kontynentów.