1 (137) 3

274 Omówienie syntetyczne

Howarda Pease’a i Keitha Robertsona, angielskie: Edmunda W. Hildicka, francuskie: Paula Berny), przyrodniczej (m. in. australijskie: Mary Elwyn Patchett, amerykańskie: Richarda i Florence Atwaterów), fantastycznej (m. in. angielskie: Pameli Lyndon Travers i Erica Linklatera, szwedzkie: Astrid Lindgren, czeskie: Franciszka Pilara, austriackie: Ericha Kastnera, włoskie: Gianni Rodariego) i fantastycznonaukowej (m. in. angielskie: Artura C. Clarke’a, czeskie: Franciszka Behounka, radzieckie: Lwa Mogilewa).

Bogata lista autorów z całego prawie świata i w zasadzie reprezentatywnych utworów ze wszystkich niemal literatur obcych wskazuje, że we współczesnej polityce wydawniczej istnieje słuszna tendencja do przyswajania z dorobku obcego najcenniejszych pozycji literackich, mogących zaspokajać wielorakie potrzeby czytelnicze dzieci i młodzieży. Dowodzi tego duża rozpiętość tematyczna przekładów i ich zróżnicowanie formalne. Mamy wśród nich utwory o charakterze realistycznym, psychologicznym, przygodowym, fantastycznym i satyryczno-groteskowym. Prezentują one obce doświadczenia warsztatowe i rozmaite techniki literackie, które nierzadko wskazywały kierunek poszukiwań formalnych na rodzimym gruncie. Często też rozmaite techniki i konwencje literackie przenikają się wzajemnie i występują obok siebie w ramach jednego tekstu literackiego; widać także skłonność do preferowania elementów przygodowych i rozrywkowych. Zjawisko to jest typowe nie tylko dla prozy obcej, ale także dla naszej rodzimej beletrystyki „dziecięco-młodzieżowej”, która stawia sobie obecnie inne nieco cele i zadania niż piśmiennictwo kształtowane pod wyraźnym naciskiem aktualnych tendencji pedagogicznych.

We współczesnej prozie dla dzieci i młodzieży — bez względu na przynależność gatunkową i ódmianę tematyczną poszczególnych utworów — można by wyodrębnić zc względu na dominanty treściowo-formalne co najmniej dwa nurty.

Jeden nurt tworzą utwory, w których kultywuje się dawną tematykę i operuje starymi schematami fabularnymi, tradycyjną kompozycją oraz konwencjonalnymi strukturami narracyjno-językowymi. Tradycjonalizm treściowo-formalny w prozie dla dzieci i młodzieży niekoniecznie musi być zjawiskiem negatywnym. Często tak się dzieje, że autor powiela stare wzory, a mimp to utwory jego spełniają pożyteczną funkcję poznawczą, wychowawczą i rozrywkową i należą do ulubionych lektur „dziecięco--młodzieżowych”. Tezę tę potwierdzają na przykład utwory historyczne Karola Bunscha i Haliny Rudnickiej, w których znane sprawy z przeszłości ukazuje się wprawdzie po nowemu, zgodnie ze współczesnymi kryteriami moralnymi i społeczno-politycznymi, ale w tradycyjnych schematach fabularno-kompozycyjnych i starych strukturach językowych.

Niepokoje krytyczne wywołuje jedynie ten rodzaj tradycjonalizmu literackiego, który nie służy współczesnym potrzebom czytelniczym. Podkreśla to Krystyna Kuliczkowska¹, która utrzymuje, że tradycyjny charakter ma w zasadzie cała nasza współczesna proza historyczna i biograficzna adresowana do czytelnika dziecięco-młodzieżowego. Zdaniem autorki jest ona bliska literaturze popularnonaukowej i zawiera w zbeletryzowanej formie pewną sumę pożytecznych wiadomości; nie kreuje się w niej jednak sugestywnych postaci bohaterów i nie operuje atrakcyjnymi formami przekazu literackiego.

Opinia K. Kuliczkowskiej jest zbieżna ze stanowiskiem innych krytyków. Podobne zastrzeżenia pod adresem prozy historycznej i biograficznej zgłosiła w swym referacie na zebraniu Koła Przyjaciół Książki dla Dziecka przy ZLP w roku 1967 Antonina Jclicz².

Do tradycji literackiej nawiązują także niektórzy autorzy książek podróżniczo-przygodowych. Klasyczne wątki trapersko-myśliwskie, eksploatowana od dawna tematyka indiańska, konwencje typowe dla westernów pojawią się na przykład w twórczości Alfreda Szklarskiego, Janusza Meissnera, Arkadego Fiedlera, Nory Szczepańskiej, Wiesława Wernica. Dawne wzory literackie, stworzone przez Daniela Defoe, Jamesa Fenimore Coopera, Karola Maya, Roberta Louisa Stevensona, Tomasza Mayne Reida, Henryka Sienkiewicza, będą z dużym powodzeniem funkcjonować w wielu współczesnych książkach i zaspokajać zainteresowania oraz potrzeby czytelnicze młodych. Uwspółcześnia się w nich jedynie realia społeczno-polityczne i po nowemu — zgodnie z aktualną wiedzą — oświetla stare sprawy. Tradycjonalizm literacki w tych pozycjach, podobnie jak w niektórych książkach historycznych, jest czytelniczo nośny i nie jest świadectwem złego smaku .estetycznego autorów i młodych czytelników. Pewne wartości literackie — sprawdzone czytelniczo schematy fabularne, kompozycyjne i narracyjno-językowe — jak wykazują badania psychologiczne, mają wartość ponadczasową. Zaspokajając potrzeby psychiczne dzieci i młodzieży spełniają pożyteczne funk-

18*

K. Kuliczkowska: Dawne i współczesne... Op. cit., s. 149.

Ibidem, s. 149.