628033480

137

RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY

ASPEKTY SWOBODY GŁOSZENIA OPINII

THE PROTECTION OF HUMAŃ RIGHTS IN THE NORDIC CO-UNTRIES. Reports and Proce-edings of a Conference in Tur-ku/Abo, Finland, June 1—2, 1974. Henrik Gabriel Porthan-Instituut-ti, Turku/Abo 1975. S. 199.

Problematyka tzw. „wolności informacji” tradycyjnie przykuwa uwagę teoretyków nordyckich. Główne kierunki ich prac obejmowały dotychczas badania nad wolnością informacji w prawie międzynarodowym^{1 2} oraz nad ograniczeniami wolności informacji dyktowanymi względami ochrony sfery życia prywatnego ³.

Na konferencji poświęconej zagadnieniom ochrony praw człowieka w państwach nordyckich⁴ podjęto m. in. nową i ciekawą tematykę swobody głoszenia opinii (freedom of expres-sion) w radiu i telewizji państw nordyckich. Pozostałe materiały konferencji dotyczą stanowiska państw nordyckich wobec międzynarodowej ochrony praw człowieka i systemów ochrony praw cywilnych i politycznych oraz praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych w poszczególnych krajach nordyckich.

Problematykę „międzynarodowych

aspektów swobody głoszenia opinii w radiu i telewizji” podejmuje w swoim referacie znany prawnik austriacki Andreas K h o 1. Jego zdaniem zastosowanie ogólnej zasady swobody głoszenia opinii w stosunku do radia i telewizji napotyka poważne przeszkody prawne i polityczne; dotyczy to zwłaszcza przekazów kablowych i satelitarnych. Zasada swobody głoszenia opinii wywodzi się z tradycyjnych katalogów podstawowych praw jednostki, formułowanych w okresie poprzedzającym przecież narodziny radia i telewizji.

Otóż nawet w tych państwach, gdzie istnieje „wolny rynek” prasy, radio i telewizja stanowią monopol państwa lub są przynajmniej od państwa zależne. O ile przy tym prasa oferuje zróżnicowane naświetlenie informacji (zależne od politycznej orientacji danego pisma), odbiorca programów radiowych, a zwłaszcza telewizyjnych — nie ma wyboru źródła informacji. Informacja radiowa i telewizyjna ma szerszy zasięg i większą skuteczność oddziaływania niż informacja prasowa. Informacja radiowa i telewizyjna łatwiej przenika przez granice państwa, a przekaz satelitarny może nadać jej globalny zasięg. W tym świetle informacja radiowa i telewizyjna wymaga odmiennej regulacji prawnej.

Współczesne prawo międzynarodowe nie uwzględnia jednak specyfiki radia i telewizji. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka proklamuje tu ogólnikową zasadę wolności opinii, obejmując nią m. in. prawo jednostki do rozpowszechniania informacji i opinii „wszelkimi środkami” również poprzez granice państwowe. Deklaracja nie zawiera wzmianki dotyczącej jakichkolwiek ograniczeń możliwości korzystania z tego prawa ani nie uzasadnia kontrolowania przez państwo stacji radiowych i telewizyjnych.

Deklaracja nie posiada jednak mocy obowiązującej, a jej postanowienia uległy modyfikacjom w późniejszych umowach międzynarodowych. Międzynarodowy pakt praw cywilnych i politycznych, rozwijając ogólną zasadę wolności informacji, przewiduje jej ograniczenia podyktowane względami ochrony „praw lub dobrego imienia innych” (co autor niesłusznie sprowadza do ochrony prawnej sfery życia prywatnego), a także „bezpieczeństwa państwowego, porządku publicznego, zdrowia publicznego oraz moralności” (do tych dwu ostatnich elementów autor, jak się wydaje, nie przywiązuje znaczenia) — i podkreśla, że konkretnym uprawnieniom to warzyszą „specjalne obowiązki i odpowiedzialność”. Stronami Paktu spośród państw nordyckich są Dania, Norwegia, Szwecja i Finlandia.

Najbardziej rozbudowany katalog ograniczeń swobody głoszenia opinii sformułowała natomiast Europejska Konwencja Praw Człowieka i podstawowych swobód, dopuszczająca możliwość państwowego licencjowania

1

¹ Przede wszystkim H. Eek: Freedom of Information as a Project of International Legislation. A Study of International Law in Making. Uppsala-Wiesbaden 1953.

2

Przede wszystkim Ś. Strdmholm: Right to Privacy and Rights of the Personality. A. Comparative Survey. Stockholm 1967.

3

* Materiały konferencji ukazały się jednocześnie w wydawanym przez (będący jej współorganizatorem) Międzynarodowy In

4

stytut Praw Człowieka w Strasbourgu kwartalniku Revue des Droits de VHom-me, vol. VIII (1975) nr 1, s. 89—288.