6931257493

recenzje, omówienia, noty

xr „mrów Polaków i Rosjan, ukazujących dwoistość’ ich systemów kulturowych. Ko-L,,nikacia jest tu także pojmowana inaczej _k w tradycyjnej komunikologn i właściwie ^J od tym pojęciem rozumie się kolektywne Liniowanie utrwalonej formy jak i spełnianej przez nią funkcji w danej kulturze podczas współgry” danej wypowiedzi z jej socjalnym kontekstem. Pojmowanie tych narzędzi racjonalnego opisu i interpretacji kultury wraz z pokantowską tradycją badawczą zakłada aktywny i twórczy wkład podmiotu w budowę aparatu percepcji ludzi j jego obrazowanie świata; zmianie ulega usytuowanie roli wartości w życiu ludzi, _a więc następuje zmiana sensu ich obowiązywania. Mają one tu charakter głównie relewantny, a ich zasięg i stopień obowiązywania zostaje zrelatywizowany do systemu, w którym oddziałują i określają jego zdolności adaptacyjne. Przy tej okazji Fleischer odwołuje się do propozycji badawczych m.in. Niklasa Luhmanna, Talcotta Parsonsa i Helmuta Wilkego, które eksponują w badaniach społecznych i kulturoznawczych przewagę ujęcia systemowego zjawisk nad jednostkowymi ich przejawami, zakładając nawet większą autonomię bytową systemów niż indywiduów, co jasno wskazuje na głębokie zadłużenie tych koncepcji teoretycznych, włącznie z koncepcją Fleischera, w duchu i metodzie filozofowania Georga W. Hegla. Uwagę zwraca tu także interesująca interpretacja i operacjonalizacja koncepcji znaku Charlesa Peirce'a oraz teorii dyskursu J. Linka, umożliwiających badaczowi analizę kultury jako jego przejawów wypełniających przestrzeń „drugiej rzeczywistości”. Fleischer tę koncepcję „drugiej rzeczywistości” stara się odróżnić od koncepcji „trzech światów” K. R. Poppera, co w jego opinii stwarza możliwość badania kultury jako przestrzeni funkcjonowania znaków. Ma ona być więc w zamyśle autora uzupełnieniem modelu Poppera w taki sposób, że „trzeci świat” pozostaje jedynie „światem teorii”, zaś znaki rzeczywiście działają na styku trzeciego i drugiego świata, tworząc rzeczywisty system kultury.

Systemowa i ewolucyjna teoria kultury -sformułowana przez Fleischera, na której pełną prezentację potrzeba by było kilku artykułów naukowych, należy do pewnej tradycji badawczej, której źródła tkwią w wiedeńskiej specyfice życia naukowego lat

167

dwudziestych XX wieku, kiedy to teoria ewolucji stała się ideą przewodnią w badaniu naukowym, służąc za podstawę ekspla-nacyjną szeregu dotąd trudnych do zrozumienia zjawisk z dziedziny nie tylko świata przyrody, ale także ze świata społecznego życia człowieka. W tym duchu powstała więc „ewolucyjna teoria poznania” oraz ruch filozoficzny nazywany „kołem alten-berskim”, który skupił badaczy starających się ujmować świat w duchu systemowym oraz ewolucyjnym. Przyjmując założenia tzw. realizmu hipotetycznego, wszyscy ci myśliciele dążyli do tworzenia koncepcji ewolucyjnego ujmowania fenomenu ekonomii, nauki, moralności, sztuki, rozwoju społecznego oraz politologii. Teoria kultury Fleischera mieści się więc w tym paradygmacie pracy badawczej, poszerzając idee ewolucyjnej epistemologii na zjawisko kultury i komunikacji. Tę ostatnią rozumie, podobnie jak i kulturę, odmiennie od tradycyjnego jej pojmowania, a idzie tu o możliwość komunikowania się ludzi za pomocą kultury (system znaków i ich funkcji) z innymi ludźmi, nawet z już nieżyjącymi i jeszcze nienarodzonymi, o czym zaświadcza np. jego dążenie do budowy koncepcji tzw. „semio-zy globalnej”. Na gruncie polskim trudno spotkać się z współmierną koncepcją kultury i komunikacji i zapewne będzie ona trudna do zrozumienia, gdyż zakłada wiedzę z tak odległych dziedzin nauki, iż jej pełne zrozumienie przez jednego badacza będzie trafiać na bariery kompetencji merytorycznych. Nie znaczy to, że nie może ona być przydatna do badań nad kulturą narodów i regionów globalizującego się świata, gdyż posiada głęboką „pojemność formalną” i stanowi „system otwarty” na dotąd niespotykane artefakty naukowe. Mogą za tym przemawiać dwie metafory badawcze twórców ewolucyjnej teorii poznania: K. Z. Lorenza, że „życie jest uczeniem się”, i R. Rie-dla, że życie jest „realistą hipotetycznym”, a więc ewolucja świat w przyszłości będzie związana z innowacyjnością kultur, ich konkurencją, selekcją i adaptacją, gdyż szanse ewolucji na poziomie biologicznym człowieka i świata są obecnie minimalne.

Na zakończenie chcemy zwrócić uwagę, że metoda badań empirycznych Fleischera, zwana analizą „symboli kolektywnych”, stanowiących wyraz jakby „dryftu znaczeń” w systemach kultur różnych narodów, posia-