1 (87) 2

174 Omówienie syntetyczne

Twórcy tych publikacji byli wybitnymi osobistościami swojej epoki, ludźmi wykształconymi, o wyrobionej świadomości obywatelskiej. Przebywali w kręgu elity umysłowej Królestwa Polskiego, przodującego wówczas wśród innych zaborów, współdziałali ze środowiskami postępowymi. Od lat młodzieńczych. uczestniczyli w najistotniejszych pracach w zakresie kultury. Z bliska obserwowali dzieci i młodzież, sprawdzając percepcję swych utworów. Dzięki znajomości języków obcych orientowali się w rozwoju literatury europejskiej dla młodego pokolenia, potrafili też tworzyć utwory nie ustępujące tym wzorcom. Kontynuowali w swej twórczości, równolegle z pisarzami dla dorosłych, postępowy program oświeceniowy. Jednocześnie unowocześniali jego założenia, dostosowywali do przetwarzających się układów ekonomicznych, do potrzeb, wymagań i stylu swej epoki. Spuściznę po Klementynie Tańskiej z tego okresu zamknął dziesięciotomowy Wybór pism (Wrocław 1833, W. B. Korn). Owocem twórczych prac Jachowicza były powiększane tomiki Powiastek i bajek, dopełniły ten zasób czytelniczy inne zbiorki, pisane pod ich wpływem. Ten zespół tekstów odpowiada rozpiętości wieku adresatów: od dzieciństwa do lat młodzieńczej dojrzałości.

W literaturze dla dzieci tego okresu występuje bogata tematyka dotycząca życia współczesnego i przeszłości, rozmaitość użytych form literackich i popularyzacyjnych. Powstają też pierwsze czasopisma, dorównujące ówczesnej prasie europejskiej tego typu. Wychodzą one jako miesięczniki, tygodniki a nawet, co się nie powtórzy do końca XIX wieku, ukaże się codzienna gazetka.

Przyznać należy również twórcom ustalenie rangi piśmiennictwa dla młodego pokolenia wśród społeczeństwa i to we wszystkich zaborach. Pogłębiają się zainteresowania wychowawczymi zagadnieniami wśród pisarzy tej rangi, co Niemcewicz, Skarbek, Jaraczewska, a potem Kraszewski, Korzeniowski i in.

Poważny start wpłynął na utworzenie w stolicy Królestwa Polskiego centralnego ośrodka literatury dla młodego pokolenia. Warszawa utrzymała to stanowisko, mimo okresów stagnacji po przegranych walkach o niepodległość, przez cały wiek XIX do czasów nam współczesnych.

Prześledzenie recepcji utworów z tego okresu wykazuje żywotność wielu dzieł w wieku XIX, co potwierdzają częste wznowienia poszczególnych tomów, pojedynczych pozycji tytułowych w prasie, wydań zbiorowych, oceny recenzyjne, opracowania naukowe.

Spotykamy się nawet ze zjawiskiem stosowania jako miernika wartości poziomu pisarstwa Tańskiej i Jachowicza, zestawiania ich dla oceny z nowo powstającymi utworami jeszcze w końcu w. XIX.

Jako główny problem wysuwa się walka o język polski z generalnym nastawieniem uznania rangi języka ojczystego przed obcymi i stosowania go w mow’ie dziecka od lat najmłodszych. Miało to swoje uzasadnienie, bowiem według świadectw, które znajdujemy w pamiętnikach i innych współczesnych tamtej epoce źródłach, nawet mniej zamożne środowiska szlacheckie i mieszczańskie, nie mówiąc o arystokracji — uważały za właściwe i korzystne wprowadzenie w pierwszych latach życia dziecka zwłaszcza francuskiej konwersacji, by nie skazić prawidłowego akcentu. Kampanię przeciw temu prowadzi Tańska i w Pamiątce po dobrej Matce, i w „Rozrywkach...”, Jachowicz przekazuje metodyczne wskazania do nauki języka polskiego. Obydwoje tworzą materiał tekstowy do początkowego czytania.

. Łączy się z tym sprawa propagowania emancypacyjnych dążeń wśród kobiet. W zakresie przygotowania zawodowego zachęca się zwłaszcza do zdobywania kwalifikacji nauczycielskich, czyli tworzenia kadry polskich, że je tak nazwiemy ówczesnym terminem — guwernantek. Realizowane jest to w działalności pisarzy dla dzieci przez podjęcie zajęć dydaktycznych w nowo założonym Instytucie Rządowym Wychowania Panien.

Inspirowane przez Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk podniesienie poczucia narodowego wśród młodzieży przez opracowania historyczne, z naświetleniem budujących wartości w rozwoju naszych dziejów, jest kontynuowane również przez autorów i redaktorów czasopism. Poszerzono to jednak poprzez objęcie całych dziejów kultury, z wydobyciem rozwoju piśmiennictwa również i politycznego. Służą temu poza literackimi utworami: biografistyka, zbeletryzowane opracowania, popularyzacyjne ujęcia oraz przy sylwetkach twórców wypisy z ich tekstów literackich. Uwzględniano tu głównie przedstawicieli Odrodzenia i okresu stanisławowskiego. Materiały zamieszczają czasopisma z „Rozrywkami...” Tańskiej na czele. Podawaną ścisłą wiedzę historyczną weryfikuje Joachim Lelewel przez wewnętrzne i drukowane recenzje do wychodzących podręczników, beletryzacyjnych opracowań np. do Śpiewów historycznych, Pielgrzyma w Dobromilu. Oceny często są utrzymane w krytycznym tonie, ze starannym udokumentowaniem. Zachęca również Lelewel autorów do podjęcia nowoczesnych opracowań. Prywatnie np. nakłania Tańską, „aby swym powabnym pisania talentem przedsięwzięła wykład dziejów narodowych dla dzieci”, a w artykułach drukowanych głównie w „Tygodniku Wileńskim” (1822) mówi O potrzebie