IMG$77 (4)

ność zależy w niemałym stopniu od spełnienia co najmniej kilku warunków. Są nimi zwłaszcza uważne i cierpliwe wysłuchanie uczniów, unikanie udzielania im nadmiaru rad i wskazówek oraz poprawne zadawanie pytań uczniom.

Uważne i cierpliwe wysłuchanie uczniów wymaga od nauczyciela: rezygnacji z autokratycznego ich traktowania i akceptacji wewnętrznej uczniów, wyrażania poszanowania dla nich jako jednostek autonomicznych, zapewnienia pierwszeństwa wypowiadania się uczniów oraz samorzutnego i nieskrępowanego dzielenia się z nimi własnymi myślami i odczuciami. Ważne jest również, aby nauczyciel nie był słuchaczem, tylko z pozoru,, który udaje, że pilnie śledzi tok wypowiedzi uczniów, ani słuchaczem powierzchownym, traktującym zasłyszane wypowiedzi z „przymrużeniem oka", czy też słuchaczem biernym, nastawionym wyłącznie na odbiór informacji bez usiłowania ustosunkowania się do usłyszanych wypowiedzi. Ma to szczególne znaczenie w przypadku uczniów społecznie nieprzystosowanych.

Nauczyciel unikać powinien nadmiernego udzielania rad i wskazówek w sposób bezpośredni. Chodzi o to, aby uczniowie mieli również swój osobisty udział w rozwiązywaniu - nurtującego ich problemu. Dlatego nauczyciel w zasadzie kieruje rozmową czy dyskusją, a uczniowie sami liub co najwyżej z jego pomocą szukają właściwego rozwiązania. Zakłada się, iż uczeń, który osobiście uczestniczy w poszukiwaniu wyjścia z trudnej dla niego sytuacji, będzie bardziej skłonny do zachowań zgodnych z rezultatem swych poszukiwań niż wówczas, gdy bezpośrednich rad i wskazówek udziela nauczyciel.

Natomiast poprawne zadawanie uczniom (zwłaszcza trudnym) pytań wiąże się szczególnie z koniecznością wystrzegania się pytań alternatywnych (zamkniętych), wymagających jednoznacznych odpowiedzią ^ „tak" lub „nie”. Wyraźnie preferuje się pytania otwarte (stymulujące), które umożliwiają odpowiedzi bardziej (zróżnicowany a także pobudzają wyobraźnię i myślenie .uczniów. Nauczyciel nigdy też nie usiłuje zaskakiwać uczniów pytaniami; stara się je odpowiednio wkomponować w kontekst prowadzonej rozmowy lub dyskusji.

Niebagatelnym czynnikiem skutecznego podejmowania rozmowy i dyskusji z uczniami jest również zaangażowana postawa nauczyciela, będąca sama przez się „nośnikiem” psychicznego klimatu, sprzyjającego szczerym i spontanicznym wypowiedziom.

Inicjowane i organizowane przez nauczycieli rozmowy i dyskusje mogą być różnego rodzaju. Zarówno jedne, jak i drugie można podzielić ze względu na sposób ich prowadzenia. Rozmowę np. dzieli się na rozmowę kierowaną (bezpośrednią) i niekierowaną (pośrednią).

Rozmowa kierowana prowadzona jest w sposób tradycyjny i jest niemal powszechnie stosowana w codziennej praktyce pedagogicznej. Polega na ogół na doraźnym nawiązywaniu z uczniami kontaktu i to szczególnie w sytuacjach konfliktowych. Podejmuje się ją głównie w celu udzielenia rad 1 wskazówek, a nierzadko wymuszania poprzez stosowanie groźby lub kary dla zmiany zachowania uczniów. Podczas takiej rozmowy nauczyciel zwykle narzuca jej temat, nie liczy się z zainteresowaniami i potrzebami uczniów, nieustannie ich poucza, gani d nie zadaje sobie trudu, aby z uwagą wysłuchać opinii i Ocen uczniów dotyczących omawianej sprawy. Rozmowa taka z pedagogicznego punktu widzenia jest raczej niepożądana i szkodliwa. Wyzwala bowiem nieufność i uprzedzenia uczniów wobec nauczyciela, a nierzadko też potrafi zniechęcić do nauki szkolnej i życia szkolnego w ogóle.

.Przeciwieństwem rozmowy kierowanej jest rozmowa niekierowana, propagowana zwłaszcza przez zwolenników modnej dziś pedagogiki humanistycznej. W rozmowie takiej kładzie się silny nacisk na swobodne i szczere wypowiedzi uczniów. Nauczyciel stara się przede wszystkim uważnie i cierpliwie wysłuchać wszystkich; okazuje szczególne zainteresowanie i zrozumienie dla osobistych spraw uczniów; koncentruje się raczej na tym, co w nich pozytywne niż na tym, co negatywne; odnosi się do nich taktownie, tj. bez naruszania ich sfery intymnej, do której każdy ma należne mu prawa; ogranicza też zadawanie pytań do niezbędnego minimum i skrupulatnie przestrzega podstawowych zasad etyki zawodowej, np. nie przypisuje sobie kompetencji, których nie posiada, nie zdradza zaufania swego rozmówcy itp. Nie należy więc dziwić się, że jest ona zalecana także w kontaktach z uczniami sprawiającymi trudności.

107