IMGd63

drugiego jest niemożliwe. „Do objawienia ca

lego ducha — nauczał dalej Towiański _ nie

możemy przyjść inaczej, jak przez uświęcenie ciała, przez doprowadzenie go do jedności z duchem... Czynność ta jest jedyną modlitwą miłą Bogu, zamienia całe życie w jedną modlitwę. Chrystus dlatego wstąpił w niebo, żeby tak uświęcić ciało" ⁸. Dlatego nie znajdziemy u Towiańskiego ani totalnej pogardy cielesności, ani jej radykalnego potępienia. Raczej przeciwnie, formułując swoje nauki podkreślał: „Gdyby kto teraz dyscyplinował się, Bóg by go na dno piekieł strącił...'^{1 2}, „kto ciała nie pielęgnuje, temu łaskę Bóg odbierze...³, poganin, kto skacze duchem, w ciało nic nie przeprowadza...” Kiedy więc w „medycynie nowego zakonu” nakazywał zbyt silne ciało osłabiać braniem na „womity” i częstymi kąpielami, to zarazem zalecał, iżby ciało „słabe a zimne” — wzmocnić choćby łykiem gorzałki. Popiero właściwa równowaga pomiędzy duchem a ciałem zdawała mu się u człowieka czymś pięknym. Stąd ^u Towiańskiego jakże często pochwała różnorakich zatrudnień, codziennego kontaktu z przyrodą, zapobiegliwości ludzkiej. Stąd też i pewne osobliwości jego stylistyki, częste operowanie przykładem, odwołującym się do potocznej obserwacji, powoływanie się na analogie, bazujące „na zdrowym rozsądku³, szermowanie metaforyką, niekiedy — chyba nawet w sposób zamierzony — trywialną®. W stylistyce Towiań-

skiego wyrażał się pewien świadomy wysiłek uzwyczajnienia, określony przez potrzeby propagandy. Ale nie tylko. Również troska mająca na celu zwrócenie uwagi człowieka na jego ziemską egzystencję i jego ziemską misję. Troska związana z Towiańskiego koncepcją świata jako przedmiotu aktywności ludzkiej i moralnego obowiążku. Ten zaś wątek posiadał siłę atrakcyjną dla pokolenia, które jako grzech przeżywało własną romantyczność, brak kontaktu z życiem, codziennością, konkretem... W doktrynie Mistrza dostrzegli szansę przezwyciężenia romantycznych antynomii: zniesienia przedziału między ideą a życiem codziennym, porządkiem myśli i porządkiem rzeczy, afirma-cją pracy wewnętrznej i rehabilitacją fizyczno-ści, życiem dla zbawienia i życiem dla historii w ludzkiej wspólnocie.

Powołanie zatem człowieka wyraża się wedle Towiańskiego w postępie, którego kresem będzie realizacja „Królestwa Bożego na ziemi”. Jest^ to proces integralny, obejmujący duchowość oraz cielesność. Ogniwem pośredniczącym pomiędzy owymi sferami są czyny. Ale ta niejednokrotnie żarliwa afirmacja czynu znajdowała w systemie poglądów Towiańskiego swoje liczne ograniczenia. Doktryna jego rozwijała się niejako ruchem opozycji. Bo oto okazuje się, że czyny człowieka nie są bynajmniej czynami samego człowieka. „Wszelki duch — powiadał Towiański — schodząc na ziemię przez przyjęcie ciała... traci siłę i życie”⁴ i ażeby „czynić”, musi otrzymać pomoc oraz wsparcie z zewnątrz. Otóż ponad światem ludzkim istnieje cała „niewidzialna kraina ducha”. Kraina ta posiada własną organizację, hierarchię obejmującą wszelkie szczeble pośrednie od dobra do zła Duchy, zależnie od swej jakości uszere-

75

1

*    Tamie, s. 230.

2

   Choćby owe przyrównanie świata do fabryki, któ

3

rej Bóg dyrektorem, mężowie opatrznościowi jego zastępcami i „na każdą salę fabryczną właściwymi dozorcami”, epoki historyczne zaś salami fabrycznymi, w których surowiec bywa poddawany uszlachetniającej obróbce. Albo owo westchnienie z głębi duszy antoszwińskiego dziedzica nad zleniwiałym w pracach duchowych uczniem: „O bracie mójl Gdybyś zntia-czył, że robotnik twój furę nawozu zamiast na pole wyrzucił do rowu, pewni^rś obojętnym nie^ był”.

4

A. Towiański: Pisma wybrane, t. % wyd. cyt, ś. 24.